On – awangardowy pisarz, twórca poezji/opery semantycznej, dramaturg, wydawca, filozof oraz filmowiec śmiało eksperymentujący z możliwościami fotografii czy fotogramu. Ona – wybitna malarka, graficzka, scenografka, współautorka wszystkich filmów swojego męża oraz ilustratorka jego dzieł. Jednym z wielu wspólnych projektów Franciszki i Stefana Themersonów były także książki dla dzieci, takie jak „Narodziny liter” wydane (najprawdopodobniej) w 1931 roku.

Narrator tej niewielkiej gabarytowo publikacji rozpoczyna swoją opowieść od anegdotycznej historyjki pewnego rodzeństwa: Jadwisi (skrupulatnie zapisującej w swoim notesiku wszystko, o czym mogłaby zapomnieć) oraz Wicusia, który co prawda umie już pisać, jednak swój notatnik potargał. Dlaczego? Rezolutny chłopczyk uważa, że o wiele prostszym sposobem zapamiętywania jest zawiązywanie na chusteczce do nosa supełków, z których każdy reprezentuje jedną konkretną rzecz lub czynność do wykonania. Sytuacja komplikuje się w momencie, gdy Wicuś zapomina, co reprezentował trzeci splot. Nic dziwnego, że w końcu z radością przyjmuje ofiarowany mu nowiutki notes i ołówek.

Stefan Themerson wykorzystuje dowcipną scenkę jako niezwykle przystępny dla młodego czytelnika punkt wyjścia do rozważań nad historią pisma (lakonicznie poruszając przy okazji temat wciąż pokutującego w jego czasach widma analfabetyzmu). Autor w ciekawy sposób opowiada o inkaskich „notesikach” supełkowych, wielopokoleniowej ewolucji piktogramów (w klarowny sposób wyjaśniając milusińskim, w jaki sposób obrazki stawały się literami), wskazując także na proces przemian zapisu hieroglifów. Jak wykazuje Themerson, to właśnie ze staroegipskich symboli wywodzi się znane nam dzisiaj pismo, przejmowane oraz upraszczane z biegiem lat przez Fenicjan i Rzymian.

Literacka miniaturka polskiego awangardzisty jest równocześnie interesującym konceptem graficznym, opracowanym przez Franciszkę Themerson. Artystka przejrzyście ilustruje zasady działania supełkowych komunikatów oraz metamorfozy pisma obrazkowego, oferując przy okazji szereg rebusów, których rozwiązywanie daje odbiorcy sporo frajdy. Nierozerwalna jedność słowa i obrazu, zabawa z planami oraz bezbłędne posługiwanie się barwnymi dominantami (warstwa estetyczna tomiku podporządkowana została dwóm kolorom: czerwonemu i niebieskiemu) sprawiają, że książeczka posiada unikalny klimat, z miejsca apelujący do wrażliwości wszystkich miłośników stylu retro. Jednym słowem: rarytas.

Franciszka i Stefan Themersonowie: „Narodziny liter”. Wydawnictwo Widnokrąg. Piaseczno 2014.