„Literatura inspiruje sztukę” to cykl wystaw w Galerii Intymnej, w którym pokazywane dzieła sztuki odwołują się do tekstu literackiego. Relacje między mediami eksplorują prace czterech artystów. Pierwszym jest Bartłomiej Skawski, autor tworzący tkaniny i kolaże. W projekcie odwołał się do „Autoportretu odczuwalnego” Mirona Białoszewskiego, szczególnie akcentując fragment wiersza – „Ze wszystkich znajomych twarzy najmniej pamiętam własną”. Marek Kuś, jako drugi zaproszony do cyklu twórca, zainspirował się zdaniem z „Corpusu” francuskiego filozofa Jeana-Luca Nancy’ego: „Ciała mają miejsce na granicy”. Piotr Lutyński, twórca wystawy, której wernisaż odbył się 27 września 2019 roku, już samym wyborem literackiej inspiracji wyłamał się z ram cyklu i mottem ekspozycji uczynił swoje własne słowa – „Nasze myśli realizują się w życiu…”. Ostatnią odsłoną pomysłu będzie prezentacja prac Małgorzaty Jabłońskiej, która odbędzie się od 14 listopada do 15 grudnia 2019 roku.

Lutyński przyzwyczaił odbiorców do swojej przewrotności oraz nieoczywistych połączeń natury i sztuki. Do jego najważniejszych wystaw indywidualnych należy zrealizowana w 2003 roku w Bunkrze Sztuki w Krakowie „Ptasia Kolumna” – rozwijająca się w czasie konstrukcja, w której obrazy i obiekty zostały otoczone zamieszkałą przez ptaki kolumną; zrealizowana w tym samym roku wystawa „Między koniem a obrazem”, podczas której jedna z sal krakowskiej Alchemii zamieniła się w stajnię dla dwóch koni oraz „Narodziny”, gdzie wśród eksponowanych obiektów znalazły się jaja, z których w okresie trwania wystawy wykluwały się ptaki. Ostatnia z wymienionych wystaw w szczególny sposób wskazuje na silne związki artysty z surrealistami. Lutyński, podobnie jak członkowie jednego z najważniejszych ruchów w historii sztuki, z łatwością zadziwia widzów i wyrywa ich z ram przyzwyczajenia. Również forma jego obiektów budzi skojarzenia z pracami nadrealistów i dadaistów. Wśród prezentowanych podczas „Narodzin” ready-mades znalazła się filiżanka z gniazdem i jajkiem, przywołująca słynną pracę Meret Oppenheim „Śniadanie w futrze”. Najczęściej powracającym symbolem w pracach Lutyńskiego jest jajko – obiekt uwielbienia Salvadora Dalego, chętnie powielany przez innych surrealistów. Zapatrzeni w prace Hieronima Boscha artyści w jajku zobaczyli wieloznaczny symbol, który czynił ich dzieła jeszcze bardziej onirycznymi. Jednak jajko u Lutyńskiego gra zupełnie inną rolę niż u Dalego. W tym symbolizującym życie obiekcie Dali, pozostając w sferze sztuki, widział emanację wyobrażonego. Dla Lutyńskiego jajko jest urzeczywistnieniem myśli, częścią natury, czegoś prawdziwego i materialnego. Widać to na wystawie w Galerii Intymnej, gdzie jajko wydobywa się z trzeciego oka rzeźby przedstawiającej oblicze Buddy. Przedmiot wychodzi z wyobraźni i staje się częścią rzeczywistości, sztuka i myśl są początkiem realnego, a nie, jak u surrealistów, są czymś ponad rzeczywistością. Z jajka wykluwa się idea, pomysł. U obu twórców jajko jest elementem performatywnym, formą żartu. W niewielkiej przestrzeni Galerii Intymnej artysta rozrzucił jajka, o które łatwo się potknąć lub które można nieumyślnie zbić. Jest to forma gry z odbiorcą. Tym bardziej, że nie wszystkie jajka są prawdziwe, co potęguje dysonans widza.

Drugim ważnym kręgiem inspiracji Lutyńskiego jest sztuka i filozofia wschodu. W 2010 roku w MOCAK-u w Krakowie odbyła się wystawa „Pięć elementów”, w której artysta odwoływał się do pięciu elementów budujących, według chińskiej filozofii, wszechświat. Na pięć sfer została także podzielona wystawa „Wielowymiarowość” w Galerii Białej Centrum Kultury w Lublinie, prezentowanej w lipcu tego roku. Dzieła, składające się na część „Wymiar Buddy”, można oglądać obecnie w Galerii Intymnej.

Obok rzeźb i art-obiektów na wystawie w Katowicach pokazane są również obrazy Lutyńskiego. Wszystkie prezentowane prace przedstawiają koncentryczne koła, motyw tyle ważny dla malarstwa abstrakcyjnego, począwszy od płócien samego Kandinsky’ego, co wielce symboliczny. Koło utożsamia Boga, nieskończoność, zaś w ujęciu Lutyńskiego kojarzy się szczególnie z wielowymiarowością, podkreśloną różnorodnością kół. Abstrakcja, jak mówi sam autor, jest dla niego punktem wyjścia. „To język idealny, który pozbawia dosłowności. Przesuwam teraz środek ciężkości z obrazu abstrakcyjnego w stronę natury” (Gomula, artinfo.pl). W twórczości Lutyńskiego nie istnieje wartościowanie – czy sztuka jest ważniejsza od natury czy natura od sztuki? Dla autora są to równoważne byty, które stale przeplatają się ze sobą.

Wystawa prac Lutyńskiego w intrygujący sposób wpisuje się w kontekst projektu „Literatura inspiruje sztukę” i jego pozostałych wystaw. Dotychczasowe prezentacje zadają odbiorcy to samo pytanie – gdzie są granice? Skawski i Białoszewski pytają o granice ja, Kuś i Nancy o granice ciała i wolności, zaś Lutyński o granice między myślą a rzeczywistością. Elżbieta Owczarek, odpowiedzialna za literacką stronę cyklu, przy opisie wystawy Bartłomieja Skawskiego pisze: „Zestawienie sztuk wizualnych i poezji jest próbą odpowiedzi na pytanie Białoszewskiego »gdzie są moje granice?«. Jak wielowarstwowo można je zadać! Granice zakładają przestrzeń, wymiary, ramy. Ile wymiarów ma zapisana kartka papieru? Ile obraz? Ile skreślone słowo, a ile spruty gobelin, noszące w sobie pamięć poprzednich wątków?”. Ideą projektu jest zadanie pytania o granicę między literaturą a sztuką. Czytane teksty rezonują w artystach i widzach, a sama literatura znacznie przekracza granice swojego medium, wychodzi poza proces lektury. Nie jesteśmy w stanie oddzielić literatury od sztuki, inspiracji od oryginału. Cykl „Literatura inspiruje sztukę” każe zastanowić się czy wszelkie granice w dialogu między artystami i między mediami są zniesione czy może istnieją i są bardziej wyraźne niż nam się wydaje?

Literatura:

1. „Literatura inspiruje sztukę: Bartłomiej Skawski – tkanina i kolaż”. Folder towarzyszący wystawie. Katowice 2019.

2. Gomula J.: „Piotr Lutyński – Narodziny – Galeria Starmach”. 2006. https://artinfo.pl/pl/blog/relacje/wpisy/piotr-lutynski-narodziny-galeria-starmach2/.





Wystawy są realizowane w ramach projektu "Pola widzenia książki - w podróży" dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

„Literatura inspiruje sztukę: Piotr Lutyński – rzeźba i art-obiekt”. Galeria Intymna, Dom Oświatowy Biblioteki Śląskiej. 27.09. - 7.11.2019.