W XVI wieku portugalska okupacja Brazylii ściśle łączyła się z pozyskiwaniem drewna oraz zakładaniem plantacji trzciny cukrowej (engenhos), które początkowo rozwijały się dzięki zaprzęgnięciu do przymusowej pracy rdzennych mieszkańców kraju. Z czasem jednak dołączyła do nich nieprzebrana rzesza afrykańskich niewolników, pochodzących głównie z królestw istniejących na dzisiejszym terenie Angoli i Konga. W 1597 roku pojawiły się pierwsze wzmianki o ciemnoskórych zbiegach szukających schronienia w paśmie górskim Serra da Barriga, stanowiącym wtedy część Kapitanii Głównej Pernambuco. To właśnie z tym rejonem wiążą się początki Palmares, enklawy (zwanej także Małej Angolą) składającej się z wielu osad (mocambos), spośród których największą była licząca 6 tysięcy mieszkańców, ufortyfikowana Macaco.

Palmaristas uprawiali kukurydzę, maniok, fasolę, bataty, trzcinę cukrową, hodowali także ptactwo i trzodę chlewną, stawiając przy tym opór uzbrojonym członkom karnych ekspedycji organizowanych przez władze kolonialne (w latach 1630-1654 Pernambuco okupowali Holendrzy). Poza bezpośrednimi starciami próbowano także negocjacji – jedna z takich inicjatyw została przyjęta przez przywódcę Palmares, Ganga-Zumbę, lecz odrzucona przez grupę, na czele której stał równie charyzmatyczny Zumbi. Po śmierci Ganga-Zumby, zamordowanego w Cucaú w roku 1680, Zumbi staje się głównym liderem Palmaristas. W 1694 dochodzi do rzezi Macaco (zbrojne oddziały atakują osadę przy użyciu dział), a choć rannemu przywódcy buntowników udaje się zbiec, 20 listopada 1695 roku zostaje zdradziecko zamordowany. Jednak śmierć Zumbiego nie zamyka bynajmniej historii rezydentów Angoli Jangi, przenoszących walkę w głąb lasu.

Zgodnie z zamierzeniami, imponująca objętością (ponad 400 stron) graficzna powieść Marcelo D’Salete’a („Noite Luz”, „Cumbe”) nie jest wyczerpującym studium poświęconym dziejom Palmares, koncentrując się głównie na ostatnich latach istnienia największego mocambo. Brazylijski twórca komiksów, ilustrator oraz wykładowca gruntownie przestudiował teksty źródłowe, jak również ikonografię związaną z interesującym go okresem historycznym, tworząc przejmujące, zaprawione pierwiastkiem oniryzmu dzieło. Nienaganna pod względem dramaturgicznym, utrzymana w czarno-białej tonacji „Angola Janga” jest z jednej strony (rozpisaną na wielu bohaterów) kroniką okrucieństwa, gwałtu i upodlenia, z drugiej – narysowaną uproszczoną kreską, akcentującą rolę detalu oraz język symbolu przypowieścią o niezłomności ducha i walce o godność i wolność bez względu na cenę. Warto!

Marcelo D’Salete: „Angola Janga. Opowieść z Palmares” („Angola Janga. Uma história de Palmares”). Tłumaczenie: Jakub Jankowski. Wydawnictwo timof comics. Warszawa 2019.