ISSN 2658-1086
LITERATURA POLSKA NIE CAŁKIEM DLA POLAKÓW (ANNA NASIŁOWSKA: 'HISTORIA LITERATURY POLSKIEJ')
RANY DYSKURSU, CZYLI CÓŻ PO HABERMASIE? (JÜRGEN HABERMAS: 'TEKSTY FILOZOFICZNO-POLITYCZNE')
UKOŚNIK EKSPERYMENTU. JAK (TO) CZYTAĆ? ('TRADYCJE EKSPERYMENTU/EKSPERYMENT JAKO DOŚWIADCZENIE')
CZAS NA MIEJSCE ('GEOLITERATURA. PRZEWODNIK, BEDEKER, PORADNIK')
CZAS NA MIEJSCE ('GEOLITERATURA. PRZEWODNIK, BEDEKER, PORADNIK')
A
A
A
W ostatnich latach mogliśmy zaobserwować, że w przestrzeni kultury zainteresowanie tematyką rozmaicie definiowanego miejsca nie słabnie. Książki podróżnicze i te podejmujące problematykę „małych ojczyzn”, reportaże, programy telewizyjne czy treści internetowe poświęcone wyprawom bliższym i dalszym cieszą się sympatią czytelników, jak również zwracają uwagę krytyków i badaczy wielu dziedzin, w tym nauk o literaturze.
Przedstawiana publikacja „Geoliteratura. Przewodnik, bedeker, poradnik” pod redakcją Jerzego Madejskiego i Sławomira Iwasiowa to kolejna, dziewiąta już, pozycja w serii „Nowy regionalizm w badaniach literackich” opublikowana przez wydawnictwo Universitas. Prace w niej zgromadzone w niezwykle szeroki — i interesujący — sposób podejmują tematykę przestrzeni. Obok rozważań teoretycznych dotyczących kwestii poetyki czy genologii skupiają się bowiem również na problematyce społeczno-politycznej związanej z takimi obszarami geograficznymi jak Pomorze, Kresy, Śląsk czy Warmia i Mazury. Jak pisze Madejski we wstępie do publikacji: „Miejsce przewodnika wśród dzisiejszych gatunków piśmiennictwa uświadamia nam zakres zmian w kulturze współczesnej. Z gatunku peryferyjnego staje się on gatunkiem centralnym. (…) Ale równocześnie obserwujemy proces dostosowania literatury do jej »przewodnikowego« rozumienia. Powieści stają się źródłem scenariuszy wędrówek po mieście. A współbieżne z tym są procesy przystosowania pisarzy do roli przewodników i profilowanie przez nich swojej twórczości w taki sposób, by mieściła się we współczesnych ramach dyskursywnych” (s. 20; cytat zamieszczony został także jako blurb).
Rozprawy podzielono na trzy części tematyczne. Szkice przygotowane zostały przez badaczy związanych z kilkunastoma polskimi ośrodkami akademickimi. Co istotne, tytułowy termin „geoliteratura” rozumiany jest tu jako utrwalenie miasta (Inga Iwasiów), „forma pisarstwa uwzględniająca zmienną przestrzenną” (Elżbieta Rybicka), a najszerzej rzecz ujmując (za Katarzyną Szalewską), jako „urbanalia”, czyli „utwory »wyrosłe z miasta«” (s. 19). Obecność przewodników, poradników i bedekerów w kulturze turystycznej oraz literackiej została w tej obszernej (bo niemal 400-stronnicowej) książce znakomicie zobrazowana dzięki reprezentatywnym przykładom zaczerpniętym z różnorodnych źródeł piśmienniczych. Teksty przewodnikowe nie mogą być przecież tożsame w strukturze, sposobie narracji, charakterze czy przyjętej perspektywie.
Pierwszą część publikacji, zatytułowaną „Teorie i historie”, otwiera szkic Andrzeja Skrendy poświęcony roli pisarza jako przewodnika. W kontekście współczesnych zmian w przestrzeni kultury tekst ten wydaje mi się szczególnie interesujący (i inspirujący). Badacz wskazuje na społeczną potrzebę posiadania w osobie pisarza mentora oraz na proces jego powoływania. Kwestią najistotniejszą okazuje się w tym miejscu relacja przewodnika duchowego, romantycznego wieszcza z ironistą – współczesnym pisarzem.
W „Teoriach i historiach” zawarte są znakomite artykuły Ingi Iwasiów, Katarzyny Szalewskiej, Elżbiety Rybickiej, Pawła Wolskiego, Wojciecha Browarnego, Danuty Zawadzkiej oraz Arkadiusza Kalina. Tematyka, wokół której oscylują prace, dotyczy zarówno kontekstów literackich i metaliterackich, jak społeczno-politycznych. Poradniki i przewodniki, będące wszak świadectwem swoich czasów, okazują się przyczynkiem do dyskusji nad takimi zjawiskami jak polonizacja, ideologizacja czy propaganda.
Kolejna część „Geoliteratury” („Poetyki przewodnika”) prezentuje teksty Joanny Szydłowskiej, Kamili Gieby, Sławomira Iwasiowa, Jana Galanta, Elżbiety Dutki, Katarzyny Taborskiej, Daniela Kalinowskiego, Natalii Sosnowskiej i Adeli Kuik-Kalinowskiej. Twórcy skupiają się na przedstawieniu genologicznych egzemplifikacji przewodników i tekstów przewodnikowych. Pojawiają się więc w tym rozdziale szkice związane z przestrzenią Olsztyna, tak zwanych „kresów zachodnich”, Szczecina, Kalisza i Ostrowa Wielkopolskiego, Gorzowa Wielkopolskiego, Katowic, Pomorza (w tym Kaszub) czy Polesia. Autorzy przedstawiają między innymi swoiste syntezy dotyczące historii przewodników, bedekerów i spacerowników po poszczególnych regionach, omawiają konkretne przykłady tejże literatury, prezentujące się nie tylko jako broszury turystyczne, albumy czy ulotki, lecz również zawierające się w utworach literackich (m.in. w twórczości Artura Daniela Liskowackiego).
Jako mieszkankę Śląska, szczególnie zainteresował mnie artykuł Elżbiety Dutki dotyczący obrazu Katowic w pisarstwie Filipa Springera. Springer, poznański reporter zainteresowany miejską architekturą, chętnie powracający do śląskiej tematyki, wskazuje w swoich tekstach na swoistą „bezcentralność” stolicy Górnego Śląska. Badaczka, za autorem „Źle urodzonych”., zwraca uwagę na takie obszary jak dworzec (a raczej dworce) PKP, rynek oraz kompleks Strefy Kultury, a więc na przestrzenie, wokół których toczyły – i toczą się nadal – dyskusje wykraczające poza teren województwa.
Trzecia część publikacji, „Powieść/opowiadanie/esej jako przewodnik”, to zbiór tekstów Piotra Michałowskiego, Katarzyny Sawickiej-Mierzyńskiej, Joanny Chłosty-Zielonki, Ksymeny Filipowicz-Tokarskiej, Dobrawy Lisak-Gębali oraz Piotra Krupińskiego. Rozdział traktuje o literackich przedstawieniach przestrzeni ziem poniemieckich, a także Szczecina, Białostocczyzny, Warmii i Mazur, Inflant czy terenów afrykańskich. Autorzy, omawiając twórczość między innymi wspomnianego już Liskowackiego, Ignacego Karpowicza, Marii Sidorskiej-Ryczkowskiej i Marka Bieńczyka, przedstawiają rozprawy niejednokrotnie, jak zaznacza Madejski, bliskie perspektywie „mikro” oraz idei close reading.
Wśród wielu interesujących szkiców szczególnie zajął mnie tekst Piotra Krupińskiego –artykuł poruszający tematykę obrazowania przestrzeni Afryki, a więc rejonu od Polski najbardziej (z tych zaproponowanych w monografii) odległego. Autor przedstawia „Awantury afrykańskie” Józefa Gawłowicza, pisarza-marynisty, zwracając uwagę między innymi na możliwą postkolonialną lekturę opowieści, które zostały wydane w latach 80. XX wieku.
„Geoliteratura. Przewodnik, bedeker, poradnik” to z pewnością niezwykle wartościowa publikacja nie tylko dla miłośników studiów regionalnych. Pozycja ta jest zróżnicowaną tematycznie i metodologicznie rozprawą na temat szeroko pojętego doświadczania miejsca, zaprezentowaną w bardzo estetycznej redakcyjno-wydawniczej formie. Przedstawione w niej szkice okazują się cenne tak w perspektywie literaturoznawczej, jak kulturoznawczej. Zaproponowane przez autorów artykułów tematy otwierają również nowe możliwości interpretacyjne, udowadniając, że przestrzeń poszerza horyzonty nie tylko w sposób dosłowny.
Przedstawiana publikacja „Geoliteratura. Przewodnik, bedeker, poradnik” pod redakcją Jerzego Madejskiego i Sławomira Iwasiowa to kolejna, dziewiąta już, pozycja w serii „Nowy regionalizm w badaniach literackich” opublikowana przez wydawnictwo Universitas. Prace w niej zgromadzone w niezwykle szeroki — i interesujący — sposób podejmują tematykę przestrzeni. Obok rozważań teoretycznych dotyczących kwestii poetyki czy genologii skupiają się bowiem również na problematyce społeczno-politycznej związanej z takimi obszarami geograficznymi jak Pomorze, Kresy, Śląsk czy Warmia i Mazury. Jak pisze Madejski we wstępie do publikacji: „Miejsce przewodnika wśród dzisiejszych gatunków piśmiennictwa uświadamia nam zakres zmian w kulturze współczesnej. Z gatunku peryferyjnego staje się on gatunkiem centralnym. (…) Ale równocześnie obserwujemy proces dostosowania literatury do jej »przewodnikowego« rozumienia. Powieści stają się źródłem scenariuszy wędrówek po mieście. A współbieżne z tym są procesy przystosowania pisarzy do roli przewodników i profilowanie przez nich swojej twórczości w taki sposób, by mieściła się we współczesnych ramach dyskursywnych” (s. 20; cytat zamieszczony został także jako blurb).
Rozprawy podzielono na trzy części tematyczne. Szkice przygotowane zostały przez badaczy związanych z kilkunastoma polskimi ośrodkami akademickimi. Co istotne, tytułowy termin „geoliteratura” rozumiany jest tu jako utrwalenie miasta (Inga Iwasiów), „forma pisarstwa uwzględniająca zmienną przestrzenną” (Elżbieta Rybicka), a najszerzej rzecz ujmując (za Katarzyną Szalewską), jako „urbanalia”, czyli „utwory »wyrosłe z miasta«” (s. 19). Obecność przewodników, poradników i bedekerów w kulturze turystycznej oraz literackiej została w tej obszernej (bo niemal 400-stronnicowej) książce znakomicie zobrazowana dzięki reprezentatywnym przykładom zaczerpniętym z różnorodnych źródeł piśmienniczych. Teksty przewodnikowe nie mogą być przecież tożsame w strukturze, sposobie narracji, charakterze czy przyjętej perspektywie.
Pierwszą część publikacji, zatytułowaną „Teorie i historie”, otwiera szkic Andrzeja Skrendy poświęcony roli pisarza jako przewodnika. W kontekście współczesnych zmian w przestrzeni kultury tekst ten wydaje mi się szczególnie interesujący (i inspirujący). Badacz wskazuje na społeczną potrzebę posiadania w osobie pisarza mentora oraz na proces jego powoływania. Kwestią najistotniejszą okazuje się w tym miejscu relacja przewodnika duchowego, romantycznego wieszcza z ironistą – współczesnym pisarzem.
W „Teoriach i historiach” zawarte są znakomite artykuły Ingi Iwasiów, Katarzyny Szalewskiej, Elżbiety Rybickiej, Pawła Wolskiego, Wojciecha Browarnego, Danuty Zawadzkiej oraz Arkadiusza Kalina. Tematyka, wokół której oscylują prace, dotyczy zarówno kontekstów literackich i metaliterackich, jak społeczno-politycznych. Poradniki i przewodniki, będące wszak świadectwem swoich czasów, okazują się przyczynkiem do dyskusji nad takimi zjawiskami jak polonizacja, ideologizacja czy propaganda.
Kolejna część „Geoliteratury” („Poetyki przewodnika”) prezentuje teksty Joanny Szydłowskiej, Kamili Gieby, Sławomira Iwasiowa, Jana Galanta, Elżbiety Dutki, Katarzyny Taborskiej, Daniela Kalinowskiego, Natalii Sosnowskiej i Adeli Kuik-Kalinowskiej. Twórcy skupiają się na przedstawieniu genologicznych egzemplifikacji przewodników i tekstów przewodnikowych. Pojawiają się więc w tym rozdziale szkice związane z przestrzenią Olsztyna, tak zwanych „kresów zachodnich”, Szczecina, Kalisza i Ostrowa Wielkopolskiego, Gorzowa Wielkopolskiego, Katowic, Pomorza (w tym Kaszub) czy Polesia. Autorzy przedstawiają między innymi swoiste syntezy dotyczące historii przewodników, bedekerów i spacerowników po poszczególnych regionach, omawiają konkretne przykłady tejże literatury, prezentujące się nie tylko jako broszury turystyczne, albumy czy ulotki, lecz również zawierające się w utworach literackich (m.in. w twórczości Artura Daniela Liskowackiego).
Jako mieszkankę Śląska, szczególnie zainteresował mnie artykuł Elżbiety Dutki dotyczący obrazu Katowic w pisarstwie Filipa Springera. Springer, poznański reporter zainteresowany miejską architekturą, chętnie powracający do śląskiej tematyki, wskazuje w swoich tekstach na swoistą „bezcentralność” stolicy Górnego Śląska. Badaczka, za autorem „Źle urodzonych”., zwraca uwagę na takie obszary jak dworzec (a raczej dworce) PKP, rynek oraz kompleks Strefy Kultury, a więc na przestrzenie, wokół których toczyły – i toczą się nadal – dyskusje wykraczające poza teren województwa.
Trzecia część publikacji, „Powieść/opowiadanie/esej jako przewodnik”, to zbiór tekstów Piotra Michałowskiego, Katarzyny Sawickiej-Mierzyńskiej, Joanny Chłosty-Zielonki, Ksymeny Filipowicz-Tokarskiej, Dobrawy Lisak-Gębali oraz Piotra Krupińskiego. Rozdział traktuje o literackich przedstawieniach przestrzeni ziem poniemieckich, a także Szczecina, Białostocczyzny, Warmii i Mazur, Inflant czy terenów afrykańskich. Autorzy, omawiając twórczość między innymi wspomnianego już Liskowackiego, Ignacego Karpowicza, Marii Sidorskiej-Ryczkowskiej i Marka Bieńczyka, przedstawiają rozprawy niejednokrotnie, jak zaznacza Madejski, bliskie perspektywie „mikro” oraz idei close reading.
Wśród wielu interesujących szkiców szczególnie zajął mnie tekst Piotra Krupińskiego –artykuł poruszający tematykę obrazowania przestrzeni Afryki, a więc rejonu od Polski najbardziej (z tych zaproponowanych w monografii) odległego. Autor przedstawia „Awantury afrykańskie” Józefa Gawłowicza, pisarza-marynisty, zwracając uwagę między innymi na możliwą postkolonialną lekturę opowieści, które zostały wydane w latach 80. XX wieku.
„Geoliteratura. Przewodnik, bedeker, poradnik” to z pewnością niezwykle wartościowa publikacja nie tylko dla miłośników studiów regionalnych. Pozycja ta jest zróżnicowaną tematycznie i metodologicznie rozprawą na temat szeroko pojętego doświadczania miejsca, zaprezentowaną w bardzo estetycznej redakcyjno-wydawniczej formie. Przedstawione w niej szkice okazują się cenne tak w perspektywie literaturoznawczej, jak kulturoznawczej. Zaproponowane przez autorów artykułów tematy otwierają również nowe możliwości interpretacyjne, udowadniając, że przestrzeń poszerza horyzonty nie tylko w sposób dosłowny.
„Geoliteratura. Przewodnik, bedeker, poradnik”. Red. Jerzy Madejski, Sławomir Iwasiów. Wydawnictwo Universitas. Szczecin-Kraków 2019 [seria: Nowy regionalizm w badaniach literackich].
| Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego. Zrealizowano przy wsparciu Fundacji Otwarty Kod Kultury. |
 |
 |