ISSN 2658-1086
ROMANTYZM (WEDŁUG) JACKA LYSZCZYNY (JACEK LYSZCZYNA: 'WYKŁADY Z ROMANTYZMU')
SZTUKA CZYTANIA... TŁA (PAWEŁ PRÓCHNIAK: 'PROMIENIOWANIE TŁA. SZKICE O WIERSZACH I CZYTANIU')
JAK CIĘ CZYTAJĄ, TAK CIĘ PISZĄ ('ŚWIATOWA HISTORIA LITERATURY POLSKIEJ. INTERPRETACJE')
O RÓŻNYCH OBLICZACH WOLNOŚCI I NIEWIEDZY (MICHAŁ ROCH KACZMARCZYK: 'APORIA WOLNOŚCI')
ROMANTYZM (WEDŁUG) JACKA LYSZCZYNY (JACEK LYSZCZYNA: 'WYKŁADY Z ROMANTYZMU')
A
A
A
„Wykłady z romantyzmu” Jacka Lyszczyny stanowią ważny głos w dyskusji nad kwestiami polskiej XIX-wiecznej literatury. Książka znakomicie wpisuje się w romantyczny dyskurs, który wciąż jest przedmiotem zainteresowań środowiska naukowego. Zbiór kilkunastu szkiców wydanych nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego katowicki uczony ogłosił drukiem końcem 2019 roku – niedługo po tym, jak przeszedł na emeryturę. Rzecz składa się z dwunastu wykładów poświęconych różnym problemom polskiego romantyzmu.
W „Wykładach z romantyzmu” dostrzec można podwójną funkcję. To sui generis żegnanie się Lyszczyny z pracą naukową i uniwersytetem, o czym świadczą lakoniczne słowa „Wstępu”: „Tytuł książki sugeruje, że jej autor to człowiek »wiekowy«, mający spore doświadczenie w pracy uniwersyteckiej. I tak jest w istocie – myślę, że ponad dwudziestoletnia praktyka w wykładach, dorobek mierzony liczbą opublikowanych książek i artykułów, a do tego jeszcze zbliżający się kres kariery zawodowej upoważnia mnie właśnie do autorstwa tej publikacji” (s. 7). Ten krótki „Wstęp” jest w zasadzie i pożegnaniem, i zaproszeniem do lektury jednocześnie. „Wiekowość”, o której wspomina autor książki, oddziaływa w dwu kierunkach: metrykalnym i związanym z jego doświadczeniem naukowym. Pierwszy kierunek wiąże się – co już zasugerowałem – z faktycznym przejściem badacza na emeryturę. Zaś drugi – wskazuje ogromną i popartą wieloma publikacjami praktykę zawodową.
To pożegnanie znawcy romantyzmu z uniwersytetem i światem nauki jest jedynie pozorne. Pozostawia przecież uczony interesujący i przemyślanie skomponowany zbiór „Wykładów z romantyzmu” stanowiących zapis odkrywczych i kreatywnych wyników wieloletnich badań naukowych. Pozostawia również swój głos zaklęty na kartach książki. Zbiór kilkunastu studiów pełni również funkcję résumé wieloletnich badań Lyszczyny nad romantyzmem. Podobnie o tej książce wypowiadał się Marek Piechota, wspominając autora w „Pamiętniku Literackim”: „I (…) dokonanie, bodaj ostatnie. W roku 2019 ukazały się »Wykłady z romantyzmu« prof. Lyszczyny – niewielu uczonych decyduje się na ogłoszenie, zaklętej w skończoną formę, swojej »mowy żywej«, wielowariantowej, uzupełnianej przecież na bieżąco, z roku na rok, o rozwijający się stan badań, reagującej na przewartościowania wynikające z kolejnych lektur niekiedy nawet tych samych tekstów” (Piechota 2020: 277-278). Wielowariantowość „Wykładów z romantyzmu” to jeden z wielu walorów książki Lyszczyny, który przekłada się w publikacji na patrzenie autora książki na epokę romantyzmu z różnych perspektyw.
Rozważania uczonego rozpoczyna interesująco i w sposób skonkretyzowany językowo wprowadzenie czytelnika w świat romantyzmu. Pisząc o ścieraniu się prądów oświeceniowego i romantycznego, badacz najpierw kieruje uwagę odbiorcy na fundament tworzący nową epokę literacką. Pierwszy zamieszczony w książce wykład Lyszczyny owo przenikanie się dwu kierunków osadza w kontekście kultury literackiej, jednocześnie znacząc jej rolę w tym procesie. Rozważania wzbogaca bogato zaprezentowana bibliografia utworów romantycznych, które poruszały omawianą problematykę.
Misternie skomponowana książka pozwala czytelnikowi na przeniesienie się w czasie i odbycie literackiej podróży po XIX wieku. Na romantycznej mapie literatury romantycznej Lyszczyna skrupulatnie wybiera najciekawsze punkty, które z osobna i w całości stają się osią pojedynczych wypowiedzi autora lub całej książki.
Interesuje Lyszczynę tożsamość romantyczna, którą wyróżniają pojawiające się w utworach pierwiastki egzystencjalne i odchodzenie od tematu patriotyczno-narodowego, fascynacja kulturą Orientu i naturą świata Bliskiego Wschodu, ludowość, opozycja: indywidualizm–zbiorowość, duchowa postawa materii w twórczości mistycznej Juliusza Słowackiego, teoria poznania (intuicjonizm, objawienie i rola metafory), estetyka i oryginalność. Katowicki uczony znakomicie pisze o zależnościach kształtujących polski romantyzm. Omawia oddziaływanie prądów oświeceniowych (klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoko) i wpływ działalności m.in. czasopism, Komisji Edukacji Narodowej i Liceum Krzemienieckiego na kształt epoki XIX wieku.
Rozważania uatrakcyjniają także fragmenty oscylujące wokół zagadnień związanych z genologią literacką, która mieściła się w szerokim kręgu zainteresowań badacza. Lekkość stylu Lyszczyny uwidacznia się wówczas, kiedy ów snuje rozważania o zacieraniu się granic między liryką, epiką i dramatem oraz prezentuje gatunki powstałe w romantyzmie. Specjalistyczne słownictwo z zakresu teorii literatury nie wadzi badaczowi, by wyłożyć rzecz klarownie, jasno i zrozumiale, nie umniejszając rangi zagadnienia.
Wykłady traktujące o funkcji ludowości w utworach polskich romantyków i o potrzebie tworzenia literatury narodowej pełnią funkcję rozwijającą, dopełniającą i poszerzającą kwestie poruszane w szkicu wprowadzającym. Koncepcja, jaką Lyszczyna przyjął, pisząc książkę, zakłada poznawanie romantyzmu od ogółu do szczegółu. Zbiór tych kilkunastu szkiców o XIX wieku przypomina budowlę, u progu której zaczynają się schody prowadzące w głąb. I właśnie pierwszy wykład to doświadczenie progowe. To wejście do epoki. Każde kolejny wykład to stopień prowadzący w głąb poznania tajemnic romantyzmu.
Rozważania Lyszczyny o historyzmie i roli historii w romantyzmie stają się dla autora książki pretekstem do omówienia periodyzacji epoki i wskazania podziału na romantyzm przedlistopadowy i romantyzm polistopadowy. Podejmuje badacz także dyskusję nad rola poety i poezji oraz stosunkiem do powstania listopadowego m.in.: Adama Mickiewicza, Słowackiego, Maurycego Gosławskiego, Stefana Garczyńskiego czy Cypriana Kamila Norwida. Ważna w literaturze XIX-wiecznej kwestia mesjanizmu również znajduje miejsce w ogłoszonej drukiem książce katowickiego uczonego. Wskazuje on jej realizację w późnej twórczości romantyków, m.in. u Gosławskiego.
Lyszczyna jest badaczem, który, analizując romantyczne lektury (zob. Lyszczyna 2015), dużą uwagę przywiązuje do ciągu przyczynowo-skutkowego. Pisząc o czynnikach kształtujących romantyzm, omawia je za pomocą skontrastowania ich z kierunkami poprzedzającymi tę epokę. Tę samą metodę stosuje, gdy pisze o semiotyce pejzażu. Mówi o skonkretyzowanym i schematycznym sposobie obrazowania przez oświeceniowców, zestawiając go z postrzeganiem świata przez romantyków, dla których każdy element pejzażu miał znaczenie i niósł ze sobą treść, na powrót tworząc kompletny obraz natury czytany przez nich niczym księga.
Książkę domykają wykłady poświęcone Napoleonowi oraz teorii genezyjskiej Słowackiego i jego wykładni na temat ewolucji ducha na przykładzie „Genezis z ducha”. Badacz interpretuje mit Napoleona (zob. Lyszczyna 2009), który zrodziła literatura romantyczna, ukazując cesarza Francuzów jako postać noszącą cechy Chrystusa – pokładane w nim nadzieje pozwalały widzieć w nim zbawcę (konotuje to także kontekst mesjanistyczny).
„Wykłady z romantyzmu” cechuje eklektyzm przejawiający się tym, że Lyszczyna znakomicie porusza się po ogromnej mapie literatury romantyzmu, wybierając najciekawsze jej punkty i kreatywnie je odczytując. Z jednej strony książka stanowi koherentną całość, jednak z drugiej strony każdy wykład to opowieść o innej romantycznej historii. Choć na pozór wydaje się, że każdy z wykładów składających się na tę publikację dotyczy innej kwestii, to przecież łączy je jedno – romantyzm właśnie. Pomysł kompozycyjny książki katowickiego badacza cechuje romantyczna fragmentaryczność – właściwość do dziś przypisywana dramatom XIX-wiecznym.
Adresatem „Wykładów z romantyzmu” są potencjalni słuchacze Lyszczyny. Nie tylko akademicy i nauczyciele języka polskiego. Do grona tego włączyć trzeba pasjonatów literatury, historii i kultury, gdyż książka nie tylko podejmuje tematy związane sensu stricte z literaturą. Lekkość stylu, konkretyzacja i płynna narracja są walorami publikacji uczonego i nie zawężają kręgu czytelników.
To romantyczna lektura obowiązkowa dla wszystkich pasjonujących się literaturą. W „Wykładach z romantyzmu” na zawsze słyszalny będzie głos, który Lyszczyna zamknął w cyklu kilkunastu swoich szkiców.
I, niestety, dziś tylko tam można go „usłyszeć”.
LITERATURA:
Lyszczyna J: „»Bóg jest z Napoleonem, Napoleon z nami«. Mit Napoleona w literaturze polskiej XIX wieku”. Katowice 2009.
Lyszczyna J.: „Romantyczne lektury”. Katowice 2015.
Piechota M.: „Jacek Lyszczyna (13 lipca 1954–20 lutego 2020)”. „Pamiętnik Literacki” 2020, nr 4.
W „Wykładach z romantyzmu” dostrzec można podwójną funkcję. To sui generis żegnanie się Lyszczyny z pracą naukową i uniwersytetem, o czym świadczą lakoniczne słowa „Wstępu”: „Tytuł książki sugeruje, że jej autor to człowiek »wiekowy«, mający spore doświadczenie w pracy uniwersyteckiej. I tak jest w istocie – myślę, że ponad dwudziestoletnia praktyka w wykładach, dorobek mierzony liczbą opublikowanych książek i artykułów, a do tego jeszcze zbliżający się kres kariery zawodowej upoważnia mnie właśnie do autorstwa tej publikacji” (s. 7). Ten krótki „Wstęp” jest w zasadzie i pożegnaniem, i zaproszeniem do lektury jednocześnie. „Wiekowość”, o której wspomina autor książki, oddziaływa w dwu kierunkach: metrykalnym i związanym z jego doświadczeniem naukowym. Pierwszy kierunek wiąże się – co już zasugerowałem – z faktycznym przejściem badacza na emeryturę. Zaś drugi – wskazuje ogromną i popartą wieloma publikacjami praktykę zawodową.
To pożegnanie znawcy romantyzmu z uniwersytetem i światem nauki jest jedynie pozorne. Pozostawia przecież uczony interesujący i przemyślanie skomponowany zbiór „Wykładów z romantyzmu” stanowiących zapis odkrywczych i kreatywnych wyników wieloletnich badań naukowych. Pozostawia również swój głos zaklęty na kartach książki. Zbiór kilkunastu studiów pełni również funkcję résumé wieloletnich badań Lyszczyny nad romantyzmem. Podobnie o tej książce wypowiadał się Marek Piechota, wspominając autora w „Pamiętniku Literackim”: „I (…) dokonanie, bodaj ostatnie. W roku 2019 ukazały się »Wykłady z romantyzmu« prof. Lyszczyny – niewielu uczonych decyduje się na ogłoszenie, zaklętej w skończoną formę, swojej »mowy żywej«, wielowariantowej, uzupełnianej przecież na bieżąco, z roku na rok, o rozwijający się stan badań, reagującej na przewartościowania wynikające z kolejnych lektur niekiedy nawet tych samych tekstów” (Piechota 2020: 277-278). Wielowariantowość „Wykładów z romantyzmu” to jeden z wielu walorów książki Lyszczyny, który przekłada się w publikacji na patrzenie autora książki na epokę romantyzmu z różnych perspektyw.
Rozważania uczonego rozpoczyna interesująco i w sposób skonkretyzowany językowo wprowadzenie czytelnika w świat romantyzmu. Pisząc o ścieraniu się prądów oświeceniowego i romantycznego, badacz najpierw kieruje uwagę odbiorcy na fundament tworzący nową epokę literacką. Pierwszy zamieszczony w książce wykład Lyszczyny owo przenikanie się dwu kierunków osadza w kontekście kultury literackiej, jednocześnie znacząc jej rolę w tym procesie. Rozważania wzbogaca bogato zaprezentowana bibliografia utworów romantycznych, które poruszały omawianą problematykę.
Misternie skomponowana książka pozwala czytelnikowi na przeniesienie się w czasie i odbycie literackiej podróży po XIX wieku. Na romantycznej mapie literatury romantycznej Lyszczyna skrupulatnie wybiera najciekawsze punkty, które z osobna i w całości stają się osią pojedynczych wypowiedzi autora lub całej książki.
Interesuje Lyszczynę tożsamość romantyczna, którą wyróżniają pojawiające się w utworach pierwiastki egzystencjalne i odchodzenie od tematu patriotyczno-narodowego, fascynacja kulturą Orientu i naturą świata Bliskiego Wschodu, ludowość, opozycja: indywidualizm–zbiorowość, duchowa postawa materii w twórczości mistycznej Juliusza Słowackiego, teoria poznania (intuicjonizm, objawienie i rola metafory), estetyka i oryginalność. Katowicki uczony znakomicie pisze o zależnościach kształtujących polski romantyzm. Omawia oddziaływanie prądów oświeceniowych (klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoko) i wpływ działalności m.in. czasopism, Komisji Edukacji Narodowej i Liceum Krzemienieckiego na kształt epoki XIX wieku.
Rozważania uatrakcyjniają także fragmenty oscylujące wokół zagadnień związanych z genologią literacką, która mieściła się w szerokim kręgu zainteresowań badacza. Lekkość stylu Lyszczyny uwidacznia się wówczas, kiedy ów snuje rozważania o zacieraniu się granic między liryką, epiką i dramatem oraz prezentuje gatunki powstałe w romantyzmie. Specjalistyczne słownictwo z zakresu teorii literatury nie wadzi badaczowi, by wyłożyć rzecz klarownie, jasno i zrozumiale, nie umniejszając rangi zagadnienia.
Wykłady traktujące o funkcji ludowości w utworach polskich romantyków i o potrzebie tworzenia literatury narodowej pełnią funkcję rozwijającą, dopełniającą i poszerzającą kwestie poruszane w szkicu wprowadzającym. Koncepcja, jaką Lyszczyna przyjął, pisząc książkę, zakłada poznawanie romantyzmu od ogółu do szczegółu. Zbiór tych kilkunastu szkiców o XIX wieku przypomina budowlę, u progu której zaczynają się schody prowadzące w głąb. I właśnie pierwszy wykład to doświadczenie progowe. To wejście do epoki. Każde kolejny wykład to stopień prowadzący w głąb poznania tajemnic romantyzmu.
Rozważania Lyszczyny o historyzmie i roli historii w romantyzmie stają się dla autora książki pretekstem do omówienia periodyzacji epoki i wskazania podziału na romantyzm przedlistopadowy i romantyzm polistopadowy. Podejmuje badacz także dyskusję nad rola poety i poezji oraz stosunkiem do powstania listopadowego m.in.: Adama Mickiewicza, Słowackiego, Maurycego Gosławskiego, Stefana Garczyńskiego czy Cypriana Kamila Norwida. Ważna w literaturze XIX-wiecznej kwestia mesjanizmu również znajduje miejsce w ogłoszonej drukiem książce katowickiego uczonego. Wskazuje on jej realizację w późnej twórczości romantyków, m.in. u Gosławskiego.
Lyszczyna jest badaczem, który, analizując romantyczne lektury (zob. Lyszczyna 2015), dużą uwagę przywiązuje do ciągu przyczynowo-skutkowego. Pisząc o czynnikach kształtujących romantyzm, omawia je za pomocą skontrastowania ich z kierunkami poprzedzającymi tę epokę. Tę samą metodę stosuje, gdy pisze o semiotyce pejzażu. Mówi o skonkretyzowanym i schematycznym sposobie obrazowania przez oświeceniowców, zestawiając go z postrzeganiem świata przez romantyków, dla których każdy element pejzażu miał znaczenie i niósł ze sobą treść, na powrót tworząc kompletny obraz natury czytany przez nich niczym księga.
Książkę domykają wykłady poświęcone Napoleonowi oraz teorii genezyjskiej Słowackiego i jego wykładni na temat ewolucji ducha na przykładzie „Genezis z ducha”. Badacz interpretuje mit Napoleona (zob. Lyszczyna 2009), który zrodziła literatura romantyczna, ukazując cesarza Francuzów jako postać noszącą cechy Chrystusa – pokładane w nim nadzieje pozwalały widzieć w nim zbawcę (konotuje to także kontekst mesjanistyczny).
„Wykłady z romantyzmu” cechuje eklektyzm przejawiający się tym, że Lyszczyna znakomicie porusza się po ogromnej mapie literatury romantyzmu, wybierając najciekawsze jej punkty i kreatywnie je odczytując. Z jednej strony książka stanowi koherentną całość, jednak z drugiej strony każdy wykład to opowieść o innej romantycznej historii. Choć na pozór wydaje się, że każdy z wykładów składających się na tę publikację dotyczy innej kwestii, to przecież łączy je jedno – romantyzm właśnie. Pomysł kompozycyjny książki katowickiego badacza cechuje romantyczna fragmentaryczność – właściwość do dziś przypisywana dramatom XIX-wiecznym.
Adresatem „Wykładów z romantyzmu” są potencjalni słuchacze Lyszczyny. Nie tylko akademicy i nauczyciele języka polskiego. Do grona tego włączyć trzeba pasjonatów literatury, historii i kultury, gdyż książka nie tylko podejmuje tematy związane sensu stricte z literaturą. Lekkość stylu, konkretyzacja i płynna narracja są walorami publikacji uczonego i nie zawężają kręgu czytelników.
To romantyczna lektura obowiązkowa dla wszystkich pasjonujących się literaturą. W „Wykładach z romantyzmu” na zawsze słyszalny będzie głos, który Lyszczyna zamknął w cyklu kilkunastu swoich szkiców.
I, niestety, dziś tylko tam można go „usłyszeć”.
LITERATURA:
Lyszczyna J: „»Bóg jest z Napoleonem, Napoleon z nami«. Mit Napoleona w literaturze polskiej XIX wieku”. Katowice 2009.
Lyszczyna J.: „Romantyczne lektury”. Katowice 2015.
Piechota M.: „Jacek Lyszczyna (13 lipca 1954–20 lutego 2020)”. „Pamiętnik Literacki” 2020, nr 4.
Jacek Lyszczyna: „Wykłady z romantyzmu”. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2019.
| Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego. Zrealizowano przy wsparciu Fundacji Otwarty Kod Kultury. |
 |
 |