Erudycyjne, napisane w dowcipnym i dygresyjnym stylu studium poświęcone (nie tylko) rodzimym protokomiksom oraz prasowym cyklom graficznym: tak w jednym zdaniu można podsumować książkę Pawła Chmielewskiego, redaktora naczelnego Kieleckiego Magazynu Kulturalnego „Projektor”.

W zwięzłym wstępie („Jeszcze nie słychać tupotu małych stóp”) autor wprowadza nas w realia epoki, rekonstruując między innymi okoliczności, w jakich rodzimi przemysłowcy i finansiści zaczęli inwestować w prasę ilustrowaną. Rozdział pierwszy („W cieniu rozkwitającego komiksu”) ustawia metodologiczno-narracyjną strukturę kolejnych segmentów tomu: Chmielewski sumiennie zarysowuje konteksty historyczne, skrupulatnie przedstawia biogramy osób mających swój wkład w rozwój cyklicznych historyjek obrazkowych i omawia prace kluczowe dla dorobku konkretnych artystów.

W tym rozdziale uważniej przyjrzymy się Danielowi Mikołajowi Chodowieckiemu, którego seria „Podróż z Berlina do Gdańska w roku 1773” przemycała szereg informacji o sferze obyczajowości, rozwiązaniach architektonicznych czy dostarczała mnóstwo ciekawostek o etnograficznym posmaku. Na uwagę zasługuje także bardzo ciekawa analiza akwaforty „Niosący koszyki” Michała Płońskiego opublikowanej w 1905 na łamach „Wędrowca”.

„Między nami Litwinami”, czyli rozdział drugi rzeczonego tomu, przybliża sylwetkę urodzonego w Konstantynopolu Jana Rustema (ucznia Jana Norblina), twórcy znakomitych litografii oraz pewnej unikalnej talii karcianej. W gronie bohaterów niniejszego rozdziału znaleźli się także Jakub Sokołowski (autor ilustracji do zbioru felietonów „Pustelnik z Krakowskiego Przedmieścia czyli Charaktery ludzi i obyczajów” Gerarda Witowskiego) oraz Franciszek Salezy Dmochowski: wydawca tanich, broszurowych wersji popularnych książek mający na koncie szereg nietuzinkowych inicjatyw związanych z rynkiem prasowym.

Rozdział „Münchhausen w krainie szalonych kadrów” to kopalnia informacji między innymi na temat Jana Nepomucena Lewickiego, artysty odpowiedzialnego za plastyczną oprawę „Miotełek satyrycznych” i autora kapitalnych ilustracji do „Pamiętników” Jana Chryzostoma Paska. Z kolei punktem wyjścia rozważań Chmielewskiego zebranych w rozdziale czwartym („Pan wielu luster”) jest fenomen „Northern Looking Glass”, szkockiego periodyku ilustrowanego, którego swoistą wizytówkę stanowiły prace Williama Heatha. Wspomniane czasopismo wyznaczyło pewne standardy prasy satyrycznej, które ze zmiennym powodzeniem starały się osiągnąć takie magazyny jak „La Caricature”, „Illustrirte Welt”, a na naszym podwórku – „Mucha”.

W rozdziale piątym („Franciszek i czterdziestu rysowników”) autor „Słowackiego w supermarkecie” bierze pod lupę życie i twórczość najsłynniejszego rysownika prasowego swojego pokolenia, czyli Franciszka Kostrzewskiego, publikującego na łamach „Wolnych żartów”, „Biesiady Literackiej”, „Kłosów” czy „Tygodnika Ilustrowanego”. W tym ostatnim zadebiutowały pozytywistyczno-oświeceniowa „Historya Jedynaczki w 22 obrazkach”, jak również cykl „Rozmaite gatunki szarańczy” inspirujący tytuł omawianej publikacji.

Rozdział szósty („Przypadki pewnej muchy w akwarium”) zbiera rozważania autora na temat czterech filarów polskich czasopism ilustrowanych – czyli przywoływanego już „Tygodnika Ilustrowanego”, „Kłosów”, „Biesiady Literackiej” oraz „Muchy” – choć Chmielewski nie zapomina także o innych wydawniczych inicjatywach takich jak „Szczutek”, „Mrówka”, „Strzecha”, „Ananas”, „Djabeł”, „Bocian” czy „Wędrowiec”. Natomiast prasowy dorobek Juliusza Kossaka, Antoniego Zaleskiego, Stanisława Lenca i Jana Konopackiego (ilustrującego graficzne reportaże pokroju „Zasp śnieżnych”) omówiony został w rozdziale zatytułowanym „Margines wolności i szaleństwa”.

Zamknięty w miękkiej oprawie, obfitujący w nienagannie dobrany materiał ilustracyjny tom „Rozmaite gatunki szarańczy” to kolejna mocna pozycja w dorobku autora cyklu „Nie tylko Yorgi. Historia świętokrzyskiego komiksu”: rzecz, która ze względu na styl prowadzonej przez autora narracji ma szansę zainteresować nie tylko prasoznawców i badaczy komiksowego medium skoncentrowanych na jego (pra)początkach.

Paweł Chmielewski: „Rozmaite gatunki szarańczy. Cykle ilustracyjne i formy komiksowe w polskiej prasie XIX w.”. Wydawnictwo Stowarzyszenia Twórczego „Zenit”. Kielce 2020.