Ewa Szkudlarek,

BEZ WINY ('INCYDENT', REŻ. PIOTR SKOTNICKI)

Właściwie para bohaterów zna się tylko z widzenia – ona pracuje w całodobowej aptece, a on jest po prostu starszym panem, który codziennie wyjeżdża autem z garażu i robi zakupy, by czymś wypełnić swoje życie. Żadne z nich nie znajduje zadowolenia z tego co robi, utknęli w codziennym rytmie banalnych zdarzeń i przewidywalnych czynności: od wydawania recept, przez zmywanie naczyń, po wrzucanie torebki z zupą pomidorową do koszyka. Ich doświadczanie świata jest konkretne, ale oboje nieustannie poszukują czegoś, co mogłoby odrealnić tę usystematyzowaną codzienność.

Słuchowisko radiowe „Incydent” w reżyserii Piotra Skotnickiego pokazuje przenikanie się dwóch światów: żywych i umarłych. To taki monolog wewnętrzny bohaterów, który przeradza się w dialog między żyjącą kobietą a zmarłym mężczyzną. Czarna (młoda farmaceutka) i Siwy (starszy mężczyzna) przyglądają się sobie wzajemnie i zarazem sami sobie, jak w lustrzanych odbiciach. Te dwie perspektywy widzenia są próbą pokazania tego, co odczuwają bohaterowie i jak codziennie toczą walkę z szarą rzeczywistością, a także z obojętnymi na wszystko ludźmi. Najważniejsza po prostu staje się rozmowa sam na sam ze sobą, ale też rozmowa z drugim człowiekiem. W ten sposób możliwe jest budowanie więzi międzyludzkich i odkrywanie prawdy w sobie. Poznanie człowieka z perspektywy zewnętrznego obserwatora jest trudnym zdaniem, gdyż pojawia się zawsze refleksja: czy cała sfera rozmyślań jest przypuszczalnym prawdopodobieństwem, czy tylko powierzchownym domniemaniem.

Prowadzenie wewnętrznych monologów kobiety i mężczyzny, które przenikają się tworząc dialog, uświadamia słuchaczom, jak wiele osób doświadcza lęku przed ludzkimi zbiorowiskami, centrami handlowymi, otwartą przestrzenią. Nadmiar obowiązków w pracy (placówka czynna całą dobę, długie kolejki) i wymagania ze strony rodziny (duży dom, luksusowe auto) powodują, iż gonitwa za spełnianiem cudzych oczekiwań zamyka drogę do zaspokajania własnych potrzeb i realizacji choćby najmniejszych marzeń. Młoda farmaceutka, pod uśmiechem życzliwości i słowami wyrażającymi współczucie dla innych, sama ukrywa ból głowy, z jakim nie może sobie poradzić oraz samotność bezsennych nocy. Natomiast starszy mężczyzna, pozornie przykłady mąż, wzorowy ojciec, odczuwa coraz bardziej chłód uczuciowy żony, obojętność dzieci i marzy o byciu kochanym i podziwianym. Tęsknota za drugim człowiekiem jest głęboko skrywana, a na powierzchni pozostają tylko kurtuazyjne formy zachowań, tworzące teatr iluzji: że wszystko układa się pomyślnie i nic nie może zmącić rodzinnej sielanki.

„Incydent” to słuchowisko pozwalające skupić się na szczegółach z życia „przeciętnego starego faceta” (drink w piątkowe popołudnie, kawa w niedzielę, spacer z psem) i skoncentrować na czynnościach „dziewczyny z apteki” (wydaje resztę pieniędzy, czyta receptę, pyta o rozmiar waty) – na wszystkich tych drobiazgach wysnutych z codziennych scen życia, które zupełnie niechcący i mimochodem kształtują życie bohaterów. A jednak sytuacja w życiu Czarnej i Siwego zaczyna się komplikować za sprawą tytułowego incydentu. Ich przypadkowe spotkanie w markecie, mogło zamienić się w romans niebanalny albo dramatyczne rozstanie, a tymczasem bieg zdarzeń potoczył się w zupełnie innym kierunku. Nieoczekiwanie wśród półek z produktami agresywny nożownik zaatakował dziewczynę, a w jej obronie stanął „przeciętny facet”. Anonimowy klient, wielbiciel „dziewczyny z apteki”, ginie od ciosów nożem, a zapamiętane plamy rozlanej krwi będą nieustannie przypominać młodej kobiecie o tej tragedii. Istotnie dziewczyna została ocalona, ale i ona stała się ofiarą – potężnej machiny medialnej. Codziennie udziela wywiadów, uporczywi dziennikarze zmuszają ją do wyznań i opowiadania o scenach zbrodni, a niefrasobliwy fotograf proponuje jej sesję zdjęć przy grobie ofiary. Osobista tragedia zmienia się w farsę, każda łza i drgnienie powieki jest wystawione na widok publiczny. Chorobliwa ciekawość i natrętne wścibstwo coraz bardziej zaczynają dokuczać dziewczynie. Jej prywatne życie stało się sensacją, a w gruncie rzeczy nikt nie chce słuchać jej wyznań i tego, co naprawdę czuje w trudnej sytuacji.

W roli Siwego wystąpił Krzysztof Wakuliński. Aktor za pomocą różnorodnej intonacji głosu w mikromonologach ukazał złożoną psychikę mężczyzny: znudzonego życiem starszego pana i zakochanego w młodej dziewczynie „właściwie młodego faceta”. Siwy w jego wykonaniu jest wrażliwym marzycielem, dla którego treścią życia jest spojrzenie ukochanej kobiety i piękno jej aksamitnej skóry. Natomiast Katarzyna Dąbrowska jako Czarna jest życiową realistką i kobietą zdecydowaną, jednak w złożonej rzeczywistości stała się zagubiona i potrzebuje nie tylko męskiego wsparcia, ale także czułości i zrozumienia. W momentach wyciszenia przypomina sobie wiele zdarzeń i rozmów z człowiekiem, który ocalił jej życie. Nie wie, czy ma być mu wdzięczna, czy powinna czcić w pamięci jego bohaterską postawę. Raz wpędza siebie w poczucie winy, że z jej powodu zginął człowiek, a innym razem usiłuje się od niego uwolnić – to nie była jej wina, że urzeczony jej urodą starszy człowiek śledził jej każdy gest i krok.

W słuchowisku „Incydent” za pomocą muzyki udało się realizatorom zbudować intymną przestrzeń, stosowny nastrój dla wszelkich wyznań, wzajemnych pytań i bolesnych rozczarowań. Wprowadzenie subtelnych fragmentów muzycznych i zwielokrotnienie echa dialogów umożliwiło kumulowanie rozmaitych emocji, rozbudowanie sfery marzeniowej oraz zacieranie granic między światem rzeczywistym a wyobrażonym.

Psychologiczna perspektywa ciągłości życia pozwala spojrzeć na parę bohaterów jako świadków relacjonujących własne życie z perspektywy młodości i wieku dojrzałego. Ludzkie losy podlegają nieustannym zmianom, a przewidywalność codzienności jest tylko pozorna – nigdy nie wiadomo kogo i co spotka człowiek na swojej drodze. Człowiek musi nieustannie poznawać i doświadczać własnego istnienia, nawet za cenę własnego życia.

Jarosław Jakubowski „Incydent”. Reżyseria i muzyka: Piotr Skotnicki. Wykonanie i muzyka: Paulina Synoradzka, Piotr Skotnicki. Realizacja akustyczna: Andrzej Brzoska. Premiera: 16.01.2021 r., Teatr Polskiego Radia.