Gary L. Wenk w książce „Mózg. Co każdy powinien wiedzieć” zabiera nas w fascynującą wyprawę po ludzkim mózgu i jego funkcjach. Czyni to w sposób nieszablonowy. Zamiast żmudnego (i skądinąd nieraz niezbędnego) wykładu o strukturach anatomicznych, budowie chemicznej neuroprzekaźników czy o psychofarmakologii mamy serię pytań i odpowiedzi, które tworzą spójną i klarowną całość. Książka jest podzielona na sześć części, w których autor analizuje wspomnienia i pamięć, uczucia, procesy starzenia się mózgu, wpływ substancji odżywczych i stylów odżywiania na aktywność mózgu oraz uwarunkowania jego sprawności.

Choć wywód oparto na licznych doniesieniach naukowych (do których autor odsyła nas w przypisach), narracja nie jest usiana cytowaniami i nazwiskami. Gary L. Wenk przyjmuje rolę przewodnika, który wzbudza zaufanie i proponuje swoją ramę rozumienia neuronauki i jej zastosowania w celu poprawy jakości życia.

Układ książki Wenka pozwala na swobodne korzystanie z treści zarówno w formie rzetelnego śledzenia narracji „od deski do deski”, jak i wybierania co bardziej interesujących elementów. Najczęściej odpowiedzi na poszczególne pytania stawiane przez autora w częściach monografii są autonomiczne i zrozumiałe bez kontekstu całości pracy. Taka forma wykładu podstawowych zagadnień dotyczących funkcji mózgu ma swoje plusy i minusy, przy czym tych ostatnich jest zdecydowanie mniej. Wenk nie oferuje też wiedzy „lekkiej i przyjemnej”, popełniając błąd nadmiernych uproszczeń. Gdzie to konieczne, pokazuje precyzyjnie mechanizmy, np. rolę muskarynowych i nikotynowych receptorów acetylocholinowych. A to wszystko na 155 stronach, wzbogaconych o listę lektur i klarowny słownik pojęć.

Książka Wenka pełna jest ustaleń niezwykle bliskich życiu i codziennemu doświadczeniu. Przeczytamy w niej o tym, dlaczego poranna kawa może rzeczywiście poprawiać koncentrację (autor omawia zagadnienie związku kofeiny z emitowanym w czasie snu ATP), dlaczego łatwiej nam godzinę dłużej oglądać wieczorem interesujący film (tym razem Wenk pokazuje, że rytm okołodobowy nie pasuje idealnie do 24-godzinnej doby) czy chociażby dlaczego otyłość szkodzi naszym funkcjom poznawczym (i jaką rolę w tych mechanizmie odgrywają cytokiny). Z powyższego wyliczenia można wynieść wrażenie, że istotną zasługą publikacji Wenka jest dobrze pojęta popularyzacja neuronauki. Autor zapoznaje nas z mechanizmami zaburzeń neurodegeneracyjnych (choroba Alzheimera i choroba Parkinsona), ale i mechanizmem tworzenia się wspomnień (oraz rolą zapominania), toksycznym i pożytecznym wpływem substancji odżywczych na mózg i jego rozwój (wzbogacając wywód o takie smaczki jak odpowiedź na pytanie o mechanizm zabójczego działania jadu kiełbasianego), mitami i dobrymi praktykami w badaniu leków i suplementów diety (wprowadzając zagadnienia metodologiczne, takie jak podwójnie ślepa próba, randomizacja czy efekt placebo).

Książkę Wenka można bez wątpienia polecić każdemu początkującemu neuroentuzjaście, z zastrzeżeniem, iż skorzysta na niej trzeźwy neuroentuzjasta. Taki, którego nie fascynuje wyłącznie przedrostek neuro-, ale przede wszystkim chęć poznania mechanizmów i zależności na poziomie chemicznym i anatomicznym. Dla takiego fascynata, „Mózg. Co każdy wiedzieć powinien” jest koniecznym punktem wstępu do dalszej analizy i indywidualnych poszukiwań.

Gary L. Wenk: „Mózg. Co każdy powinien wiedzieć”. Przeł. Anna Binder, Marek Binder. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2021 [seria: Co każdy powinien wiedzieć].