Tam już, z dala od wszelkiego zgiełku, zaczęła mu Babcia
tłumaczyć zdarzenia, których był świadkiem. Otóż należało
wyruszyć najszybciej, zanim nadejdą przewidziane klęski,
a także uratować to, co się od klęski jeszcze uratować uda
(s. 45)

„Dwanaście stacji” Tomasza Różyckiego to poemat opublikowany w 2004 roku. Po 17 latach od wydawniczego debiutu, książka powraca w edycji ilustrowanej. Autorem grafik i projektu okładki jest Kamil Targosz, a utwór ukazał się, podobnie jak pierwsze wydanie, nakładem Wydawnictwa Znak. „Dwanaście stacji” to z pewnością jeden z najbardziej znanych tekstów opolskiego pisarza, wyróżniany – w tym Nagrodą Fundacji im. Kościelskich oraz nominacją do Nagrody Literackiej NIKE – oraz tłumaczony na kilka języków. Poemat doczekał się licznych omówień ze strony krytyków i badaczy, którzy podkreślali między innymi dialog z tradycją kultury, pamięć historii czy problematykę tożsamościową (zob. Szałagan).

„Dwanaście stacji” to opowieść o podróży opolsko-kresowej. Główny bohater, Wnuk, ma udać się na Kresy Wschodnie z misją powierzoną mu przez babkę, reprezentantkę pokolenia przesiedlonych. Wspomnienia rodzinne, historie osiadłych na Śląsku Opolskim, fizyczne i mentalne peregrynacje w poszukiwaniu własnego „ja”, stanowią główne motywy poematu, znaczonego humorem i ironią, w którym istotną rolę odgrywa zarówno familijny wyjazd zlecony bohaterowi, jak podróż „wiedziona przez historię literatury” (Skrendo 2004). Składająca się z dwunastu ksiąg opowieść stanowi interesujący przyczynek do odbycia, śladem Wnuka, kolejnych interpretacyjnych wypraw.

Nowe wydanie „Dwunastu stacji” zostało wzbogacone o ilustracje Kamila Targosza, które z pewnością zasługują na docenienie. Materiał graficzny okazuje się znakomicie korespondować z poematem Różyckiego, zarówno pod względem treści, jak kreacji świata przedstawionego. Targosz stworzył interesującą propozycję ilustracyjną nawiązującą do motywu węgla. Rysunki, utrzymane w charakterystycznej tonacji kolorystycznej, w niebanalny sposób prezentują fabułę „Dwunastu stacji”, ukazując, często groteskowo i humorystycznie, motywy znamienne dla twórczości poety. Nawiązująca do stylistyki jest także grafika zamieszczona na okładce: przedstawiająca liczbę 12 bryła przypomina rzeźbę z węgla. Konwencja ta przywoływać może rzecz jasna skojarzenia z tytułem oraz tematyką przewodnią poematu, skoncentrowaną na peregrynacji, odwołującą się wielokrotnie do tradycji podróżowania pociągiem. Warto również zaznaczyć, że wcześniejsze graficzne wydanie poematu także zaznaczało wspomniany motyw: na okładce pojawiła się ilustracja zwrotnicy ręcznej. Jak podsumowuje Wojciech Maryjka, odwołując się również do biograficznych wątków w dorobku pisarza: „(…) motywy kolejowe to istotne składniki twórczej wyobraźni Tomasza Różyckiego” (Maryjka 2019, s. 228). Umiejętność niezwykle obrazowego pisania z pewnością przyczyniła się do powstania znakomitych ilustracji towarzyszących tegorocznej edycji poematu.

„Dwanaście stacji” to utwór znany współczesnemu czytelnikowi: na jego podstawie powstały spektakle teatralne czy wystawy graficzne, poemat ukazał się także w formie audiobooka. Nowe, ilustrowane wydanie, podkreśla to, co w książce cenne: oryginalność, intertekstualność, wielopoziomową grę z konwencją. Kilkanaście lat temu Piotr Śliwiński proponował, aby poemat „przeczytać koniecznie i koniecznie głośno” (Śliwiński 2004). Warto teraz zaktualizować wypowiedź krytyka o zachęcenie do lektury edycji ilustrowanej.

Literatura:

Maryjka W.: „»Całe życie w pociągu«. O motywach kolejowych w twórczości Tomasza Różyckiego”. W: „Obroty liter. Szkice o twórczości Tomasza Różyckiego”. Red. A. Czabanowska-Wróbel, M. Rabizo-Birek. Kraków 2019.

Skrendo A.: „Ów Różycki”. „Odra” 2004, nr 12.

Szałagan A.: „Tomasz Różycki”. W: „Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku”. https://nplp.pl/artykul/tomasz-rozycki/

Śliwiński P.: „12 stacji, Różycki, Tomasz”. „Gazeta Wyborcza” 7 kwietnia 2004. https://wyborcza.pl/1,75517,2011525.html?disableRedirects=true

Tomasz Różycki: „Dwanaście stacji”. Wydawnictwo Znak. Kraków 2021.