ArtPapier

Wydawałoby się, że tytuł sygnowanej przez wydawnictwo Universitas monografii skoncentrowanej wokół motywów sakralnych w książkach dla młodych czytelników jest wystarczająco sugestywny, by wiedzieć, czego się spodziewać po lekturze. Miłośnicy i miłośniczki twórczości Lucy M. Montgomery pewnie pomyślą o skomplikowanej relacji z Bogiem Emilki ze Srebrnego Nowiu i tradycyjnej, skostniałej religijności ciotki Elżbiety. Entuzjast(k)om pisarstwa Małgorzaty Musierowicz przypomni się ślub Idy Borejko, o którym zresztą pisze w omawianej pozycji Grażyna Lewandowicz-Nosal (zob. s. 127). Sacrum w literaturze dziecięcej i młodzieżowej, nawet jeżeli nie lokuje się w epicentrum fabuły, a raczej przybiera formę swoistego refleksu, to jednak pozwala bliżej poznać mentalność bohaterów czy bohaterek, osadzić książkę w określonym kontekście kulturowym, który nieraz – jak w wypadku chociażby „Kokosowego Buddy” Moniki Lipińskiej – odbiega od chrystocentryzmu.

„Sacrum w literaturze dziecięcej i młodzieżowej” pod redakcją Anny Nosek i Małgorzaty Wosnitzkiej-Kowalskiej również nie pozwala na zawężone potraktowanie tematyki świętości. Obejmująca dwadzieścia dwa artykuły monografia została podzielona na cztery części: „Dzieciństwo i sacrum”, „W kręgu i poza kręgiem chrześcijańskiego sacrum”, „Sacrum w baśni/prozie fantastycznej”, „Sacrum i profanum w literackich/kulturowych przestrzeniach”. Autorzy i autorki poszczególnych artykułów nie ograniczali się jedynie do literatury rodzimej – ani do tzw. „kanonicznej” (zob. s. 21), wskutek czego publikacja zawiera analizy m.in. tak odmiennych od siebie – i odległych – tekstów jak „Ściernisko” Bazylego Pietruczuka i „Siostrzeniec Czarodzieja” C.S. Lewisa. W monografii znalazły się artykuły poświęcone dziełom autorstwa tuzów polskiej literatury, których przykładem jest Jacek Dukaj, ale i twórczości autorów czy autorek zupełnie zapomnianych, jeśli wspomnieć choćby o Wandzie Młodnickiej, pisarce i tłumaczce: „Nie ma wzmianek o niej w opracowaniach historii literatury dziecięcej ani w słownikach. Tymczasem wydaje się, że zajmuje ona istotne miejsce wśród pisarek i pisarzy, tworzących dla najmłodszych na początku XX wieku” (zob. s. 131) – konstatuje Krystyna Zabawa, autorka artykułu związanego ze spuścizną lwowskiej literatki.

Co istotne, tom wolny jest od ograniczeń natury genologicznej. Analizom poddano zarówno teksty prozatorskie, jak i poetyckie. Katarzyna Tałuć podejmuje tematykę motywów sakralnych w komiksie, z kolei Halina Waszkiel pisze o teatrze lalek. To jedne z wielu przykładów genologicznych wędrówek. Te są zresztą jednocześnie również ekspedycjami w czasie. Julia Helena Wilde w znakomitym artykule poświęconym „The Book of Saints and Friendly Beasts” Abbie Farwell Brown analizuje wizerunki wczesnośredniowiecznych świętych z Wysp Brytyjskich; tę samą monografię współtworzą autorki tekstów związanych m.in. z twórczością Kornela Makuszyńskiego czy Anny Kańtoch. W obliczu tak wyrazistych rozbieżności w zakresie chronologicznym – i nie tylko – zasadnym rozwiązaniem wydaje się to zastosowane przez redaktorki, porządkujące omawiane motywy poprzez wyodrębnienie czterech rozdziałów.

Będąc świadomą potencjalnego ryzyka, jakie niesie z sobą tak szeroka perspektywa badawcza, monografię pod redakcją Nosek i Wosnitzkiej-Kowalskiej ocenić wolno jako rzetelną i wyczerpującą, szczególnie jeśli wziąć pod uwagę jedno z patronujących jej założeń, czyli literaturoznawcze wskrzeszenie autorów i autorek zapomnianych. Znaczącym walorem publikacji jest ukazanie zależności zachodzących pomiędzy poszczególnymi kategoriami czy kontekstami kulturowymi; nie da się zatem opisywać sacrum bez profanum, a chrystocentryczna matryca dla tematyki tomu okazuje się niewystarczająca. Dowodzi tego m.in. Aleksandra E. Mikinka w artykule skoncentrowanym wokół baśni Aleksandra Szczęsnego, w których uobecniają się echa tradycyjnych wierzeń słowiańskich.

„Sacrum w literaturze dziecięcej i młodzieżowej” to lektura warta uwagi dla każdego badacza i badaczki, miłośniczki i miłośnika książek napisanych z myślą o wspomnianych w tytule grupach wiekowych. Monografia ta jest nie tylko zbiorem wartościowych analiz, wzbogacających interpretacje utworów dla młodych czytelników i czytelniczek o nowe sensy; stanowić może doskonały pretekst, by sięgnąć do dzieł pisarzy i pisarek nieobecnych w wiodącym dyskursie. Różnorodność tematyczna czyni pozycję wydaną przez Universitas interesującą zarówno dla fanek i fanów literatury fantasy, poezji, teatru, jak i tradycyjnych powieści. A to zaledwie jeden z wielu jej atutów.

„Sacrum w literaturze dziecięcej i młodzieżowej”. Red. Anna Nosek, Małgorzata Wosnitzka-Kowalska. Wydawnictwo Universitas. Kraków 2021.

Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego.
Zrealizowano przy wsparciu Fundacji Otwarty Kod Kultury.