Książka Justyny Sucheckiej jest zbiorem rozmów z osobami, których praca i działalność aktywistyczna wiążą się w jakiś sposób z zagadnieniem zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. Pomimo ukierunkowania na młodszych odbiorców, porady zawarte w publikacji mają charakter uniwersalny i w myśl tytułu nie upewniają czytelnika w poczuciu, „że wszystko będzie dobrze”, proponując praktyczne rozwiązania i realne kroki, które można podjąć w celu psychicznej profilaktyki i przeciwdziałaniu już zaistniałym kryzysom.

Doświadczamy obecnie zdecydowanego wzrostu świadomości w zakresie zdrowia psychicznego nastolatków. Wizyty u psychiatrek i psychiatrów czy uczestniczenie w terapii powoli przestają być tematami tabu i coraz mniej młodych ludzi zmaga się z obawami dotyczącymi specjalistycznej pomocy. Czytanie książki Sucheckiej z perspektywy osoby dorastającej niewiele wcześniej niż część jej bohaterek i bohaterów (oraz docelowi_e odbiorcy_czynie) dodaje do tego zestawu jeszcze jeden element: poczucie realnej zmiany na lepsze. Pojawia się także nieunikniona zazdrość związana z tym, że zmiana nie nastąpiła jeszcze trochę szybciej.

„Nie powiem ci…” porusza dość szeroki zakres zagadnień: od kryzysów samobójczych i samookaleczania, przez overthinking, problemy związane z tzw. „kulturą zapierdolu”, zaburzenia odżywiania, po uzależnienie od telefonu i transfobię. To dużo, ale tematy wybrane przez Suchecką zostały potraktowane poważnie i z namysłem, dzięki czemu na każdy z nich poświęcono odpowiednią ilość miejsca. Ekspertki i eksperci, również ci młodzi, doświadczający wymienionych kłopotów na własnej skórze, opowiedzieli autorce o swoich przeżyciach, które mrożą krew w żyłach, bo notorycznie rozbijają się o niezrozumienie przez dorosłych i trywializowanie w szkole czy nawet lekarskim gabinecie.

W rozmowach z książki uwidacznia się też złożoność problemu zaburzeń psychicznych. W „Nie powiem ci…” nikt nie próbuje wytworzyć złudzenia, że etiologia problemów z psychiką jest jasna. Sportretowanie_ne bohtaerowie_ki pochodzą z różnych grup społecznych, rożnych rodzin, mają odmienne doświadczenia z edukacją czy ochroną zdrowia. Najczęściej łączy ich/je trudna droga do wyleczenia, ale również samej diagnozy. Ta ostatnia wydaje się szczególnie skomplikowanym zagadnieniem, bo jak trafnie pokazuje książka Sucheckiej, choroby i zaburzenia często ze sobą współistnieją i zazębiają się, jak na przykład depresja z zaburzeniami odżywiania czy nieneurotypowością.

„Nie powiem ci…” przełamuje krzywdzące stereotypy związane ze zdrowiem psychicznym: „(…) policyjni specjaliści podkreślają, że »w większości przypadków mówienie o samobójstwie nie wynika z faktu, że mówiący chce kogoś przestraszyć lub zmanipulować. Wynika z tego, że przeżywa on przemiennie: chęć i niechęć życia, sens i bezsens, nadzieję i bezradność «” (s. 16).

To wspaniały fragment, by skutecznie zamknąć usta osobom przekonującym, że rozmowy o śmierci czy zachowania autoagresywne są jedynie próbami zwrócenia na siebie uwagi czy zdobycia poklasku środowiska. Książka uwrażliwia też na groźne zjawisko gaslightingu, które objawia się we frazesach takich jak „no i czym się tak przejmujesz?” albo „to tylko kartkówka z matematyki, nie histeryzuj”. Zbywanie problemów innych nie prowadzi do tego, że te same się rozwiążą, może za to przyczynić się do ich eskalacji. Powinniśmy pamiętać o tym, że choroby psychiczne są śmiertelne.

Suchecka pisze także o pomocy i pocieszeniu. Tytułowe zdanie „nie powiem ci, że wszystko będzie dobrze” nawiązuje przecież do doskonale znanym wszystkim zdań-wytrychów „wszystko będzie dobrze”, „nie martw się, będzie okej”. Autorka mocno podkreśla, że nie znamy przyszłości i zapewnianie osoby w kryzysie, że na pewno nic złego się nie stanie, jest nie tylko nieetyczne, ale też nieskuteczne: stanowi raczej werbalne przedłużenie gestu machnięcia ręką, bo zazwyczaj nie pociąga za sobą żadnych realnych prób pomocy.

A pomoc jest w końcu centralnym punktem całej mental health awareness: świadomość służy temu, żeby na czas rozpoznawać symptomy chorób i zaburzeń i wiedzieć, do kogo zwrócić się po wsparcie. Suchecka doskonale o tym wie, dlatego już w pierwszym rozdziale książki, współtworzonym przez nauczyciela i terapeutę Tomka Bilickiego, prezentuje czytającym „podstawowe reguły pomagania” , pośród których można znaleźć również taką: „pamiętaj, że nie jesteś psychologiem, psycholożką, psychiatr(k)ą ani terapeut(k)ą. Zawsze dbaj o swoje bezpieczeństwo; skieruj osobę, której trzeba pomóc, do kogoś innego, jeśli uważasz, że zaangażowanie we wsparcie może przynieść ci szkody (…)” (s. 22). To jedna z najważniejszych rad, o której osoby pomagające często zapominają, co widać również w historiach bohaterek i bohaterów „Nie powiem ci…”. Studentka pedagogiki, Weronika Snoch, która jako nastolatka zmagała się z wieloma problemami psychicznymi, opowiada: „[r]obiłam co umiałam, żeby pomóc innym, ale równocześnie zupełnie nie potrafiłam pomóc sobie” (s. 185). Wniosek: self-care i odpowiedzialność za własne zdrowie są kluczowe, jeśli chcemy wspierać w kryzysie innych, nawet jeśli robimy to jako przyjaciele, życzliwi znajomi czy wolontariusze, a nie jako profesjonaliści.

Zmiany, o których pisałom na początku tej recenzji, wciąż zachodzą, jednak szkoły stanowią silny bastion oporu, który poniekąd hamuje postęp. Nauczycielom i nauczycielkom (z wieloma chlubnymi wyjątkami) brakuje doświadczenia i zaplecza teoretycznego w postępowaniu z uczniami w kryzysie. To szkoła dla wielu dzieci i nastolatków jest traumą i głównym katalizatorem objawów choroby. To tam spotykają się z niewłaściwym potraktowaniem ich problemów, to tam doświadczają wstydu i upokorzenia. „Krysia chciałaby, żeby w szkole więcej uczono o tym, jak reagować na przemoc i jak sobie z nią radzić. Marzy, żeby zdrowie psychiczne było tematem lekcji” (s. 253) – referuje Suchecka w wywiadzie z Krysią Paszko, pomysłodawczynią i organizatorką antyprzemocowego pogotowia „Rumianki i Bratki”. „Nie powiem ci…” może być bodźcem dla szkół, książką-przełomem, zmieniającą coś w skostniałej, szkolnej rzeczywistości, w której rozmowy o zdrowiu psychicznym wciąż toczą się szeptem.

Justyna Suchecka: „Nie powiem ci, że wszystko będzie dobrze”. Wydawnictwo W.A.B. Warszawa 2022.