W ramach międzynarodowego projektu „Klasyka w powieści graficznej. Pilotażowy program nowej edukacji kulturalnej dla uczniów liceów oparty na powieściach graficznych” trzy europejskie instytucje kultury – Słoweński Instytut Teatralny, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego oraz Instytut Teatralny w Bratysławie – wybrały trzy klasyczne dramaty („Antygonę” Sofoklesa, „Romea i Julię” Szekspira oraz „Ubu Króla czyli Polaków” Alfreda Jarry’ego) jako źródło inspiracji dla trzech komiksowych „inscenizacji” przygotowanych przez uznanych artystów ze Słowenii, Polski i Słowacji. Owocem tego twórczego fermentu są trzy wydane formacie A4 i zamknięte w twardej oprawie albumy, z których każdy dostępny jest w trzech wariantach językowych (zgadza się: słoweńskim, polskim i słowackim).

„Grówno!” („Ubu Król czyli Polacy”)

Sztuka Alfreda Jarry’ego to pierwszy i najbardziej znany z cyklu utworów o Ojcu Ubu. Dramatyczny tekst w przekładzie Primoža Viteza (w polskiej wersji komiksu wykorzystano tłumaczenie Tadeusza Boya-Żeleńskiego) został w tym przypadku zaadaptowany w całości, bez zmian i skrótów. Ciril Horjak – słoweński artysta wizualny, ilustrator, karykaturzysta oraz twórca komiksowy publikujący pod pseudonimem Dr Horowitz – operuje cartoonową, nadekspresyjną, z ducha slapstickową kreską, za pomocą której upodabnia Ubu i Ubicę do pary antropomorficznych kijanek, zaś scenom militarnym nadaje groteskowego polotu.

Zróżnicowane pod względem wielkości kadry nasycone zostają partiami dialogowymi (skrzącymi się od językowych zabaw), atakującymi zmysły czytelnika także na płaszczyźnie wizualnej (kształt dymków dialogowych oraz zmienność wielkości czcionki regulują poziom decybeli dobiegających z komiksowej sceny). Całości wydawnictwa dopełnia tekst o ponadczasowym utworze Jarry’ego (ale i o nim samym) autorstwa Primoža Viteza, jak również szkic Rafała Węgrzyniaka poświęcony scenicznym dziejom „Ubu Króla” w Polsce, od (datowanej na rok 1965 i dokonanej w krakowskim Teatrze Lalek „Groteska”) inscenizacji w reżyserii Zofii Jaremowej po spektakl Jana Klaty, wystawiającego rzeczony dramat w 2014 roku na deskach Narodowego Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie.



„Czemuż ty jesteś Romeo!” („Romeo i Julia”)

Dramaturg Daniel Majling – absolwent Wyższej Szkoły Sztuk Scenicznych w Bratysławie, autor między innymi dramatyzacji „Łaskawych” Jonathana Littella – na potrzeby adaptacji jednej z najsłynniejszych sztuk w dorobku Williama Szekspira znacznie skrócił tekst oryginału (który w recenzowanym tomie przywołany jest w tłumaczeniu Józefa Paszkowskiego), zachowując jednak niezbędne minimum pozwalające na zrozumienie wszelkich niuansów narracji. Natomiast słowacki artysta Juraj Martiška – malarz, projektant graficzny, ilustrator książek dla dzieci i młodzieży oraz podręczników szkolnych – w swoich komputerowo generowanych pracach (bazujących jednak na inicjalnych ołówkowych szkicach) położył nacisk na budowanie intymnej atmosfery, w której kluczową rolę odgrywają efekty światłocieniowe. Czerń, biel i szarości, duża zmienność planów oraz akcentowanie spojrzeń wymienianych między postaciami sprawiają, że niniejszą adaptację czyta i ogląda się z niemałym zainteresowaniem.

L’ubomir Feldek – słowacki pisarz, poeta, dramaturg i tłumacz – przygotował zwięzły tekst poświęcony tragedii kochanków, podczas gdy Rafał Węgrzyniak w równie lapidarnym stylu przedstawił polskie inscenizacje sztuki Szekspira, od „Grobów Werony, czyli Romea i Julii” wystawianych w Teatrze Polskim we Lwowie w 1796 roku do adaptacji w reżyserii Macieja Konopińskiego debiutującej w 2020 roku pod szyldem Gdańskiego Teatru Szekspirowskiego.



„Współkochać przyszłam, nie współnienawidzić” („Antygona”)

Tragiczny konflikt między prawem państwowym a prawem boskim w komiksie Daniela Chmielewskiego częściowo rozgrywa się w scenerii antycznego teatru greckiego. Rodzimy scenarzysta i rysownik – autor „Zapętlenia”, współtwórca „Podglądu” oraz adaptator „Anny In w grobowcach świata” Olgi Tokarczuk (vide: graficzna powieść „Ja, Nina Szubur”) – przy szkicowaniu postaci posiłkował się fotografiami oraz filmami, które powstały w trakcie zaaranżowanej przez autora sesji z udziałem modeli wcielających się w protagonistów/protagonistki utworu Sofoklesa.

Konsultacje z Mirosławem Kocurem (antropologiem i reżyserem teatralnym, specjalistą od teatru antycznej Grecji) pomogły autorowi w stworzeniu wiarygodnego entourage’u, aczkolwiek w ramach prowadzonej przez siebie narracji – wykorzystującej partie tekstu w przekładzie Kazimierza Morawskiego – Chmielewski z powodzeniem stosuje zabiegi intermedialne (szczególnie widoczne w retrospekcjach czy wprowadzanych do rzeczywistości świata przedstawionego elementów współczesności takich jak samochody czy smartfony), świetnie wykorzystując możliwości komiksowego medium (język wizualnej metafory, sekwencje stylizacji na antyczne malunki, warstwowy układ kadrów, panele pozbawione słownego komentarza).

Równocześnie autor zadbał o nadanie postaciom odpowiedniego rysu psychologicznego za pomocą interakcji dramatis personae z otaczającą je przestrzenią. Dodajmy do tego podtekst polityczny (Kreon otrzymał rysy byłego republikańskiego prezydenta USA, Donalda Trumpa), a otrzymamy bardzo udaną adaptację, wydobywającą z oryginału to, co najistotniejsze i ponadczasowe. Podobnie jak w pozostałych odsłonach tego wydawniczego tryptyku, w albumie znalazł się (obok materiału stricte poświęconego dramatowi Sofoklesa) szkic Rafała Węgrzyniaka traktujący o polskich inscenizacjach tytułowego utworu, począwszy od roku 1903 (sztuka w reżyserii Józefa Kotarbińskiego wystawiana na deskach krakowskiego Teatru Miejskiego), na roku 2018 kończąc (adaptacja w reżyserii Agnieszki Korytkowskiej pod dachem Teatru Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie).

Zróżnicowane strategie adaptacyjne oraz rozwiązania wizualne sprawiają, że każda z przywołanych powieści graficznych stanowi nietuzinkową pomoc o walorze edukacyjnym (na poziomie szkolnym, ale i akademickim), jak również jest ciekawym głosem w temacie przekładania teatralnej klasyki na język innego medium.

Alfred Jarry, Dr Horowitz (Ciril Horjak): „Ubu Król czyli Polacy”. Tłumaczenie: Tadeusz Boy-Żeleński. Tłumaczenie tekstów towarzyszących: Tomasz Balawander, Zuzanna Cichocka. Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego. Warszawa 2023.
 
William Szekspir, Daniel Majling, Juraj Martiška: „Romeo i Julia”. Tłumaczenie: Józef Paszkowski. Tłumaczka tekstów towarzyszących: Monika Kalinowska. Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego. Warszawa 2023.
 
Sofokles, Daniel Chmielewski: „Antygona”. Tłumaczenie: Kazimierz Morawski. Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego. Warszawa 2023.