Piotr Tarczyński – amerykanista, pisarz, tłumacz, publicysta, współtwórca „Podkastu amerykańskiego” – w przystępny, wnikliwy, erudycyjny sposób odsłania przed nami paradoksy i fasadowość „najwspanialszej demokracji świata”, udowadniając przy tym, że choć Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych gwarantuje równość wszystkich obywateli, to system elektorski jest z gruntu niedemokratyczny, gdyż w (sprzyjających okolicznościach) pozwala na zignorowanie głosu większości Amerykanów.

Wnikliwie rekonstruując wyścig Donalda Trumpa i Joe Bidena o fotel prezydencki oraz w iście reporterskim stylu analizując przebieg (datowanego na 6 stycznia 2021 roku) ataku na Kapitol Stanów Zjednoczonych, Tarczyński odsłania przed nami okoliczności, w jakich „fałszywa opowieść o ukradzionych wyborach” (s. 47) stała się „nowym mitem założycielskim Partii Republikańskiej” (tamże).

Autor, kreśląc historię politycznej mapy USA, przedstawia, jak na przestrzeni dekad Partia Demokratyczna (sceptycznie podchodząca do tematu silnej władzy państwowej) stała się partią wspierającą ingerencję rządu w gospodarkę oraz rozbudowę państwa opiekuńczego, podczas gdy Partia Republikańska – opowiadająca się niegdyś za silną władzą federalną i rządowymi inwestycjami – dziś domaga się ostrej redukcji wydatków publicznych (nie licząc jednakże tych przeznaczonych na armię).

Równocześnie badacz zauważa, iż Partia Demokratyczna, onegdaj reprezentująca właścicieli niewolników, dziś jest partią zdominowaną przez afroamerykańskich polityków, zaś republikańskie legislatury (na fali rzekomych „oszustw wyborczych”) wprowadzają ustawy ograniczające i utrudniające głosowanie: ustawy, które przede wszystkim uderzają w osoby reprezentujące szeroko rozumiane mniejszości.

Rozpatrując przypadek Trumpa, który wedle wszelkich przesłanek „nie był żadnym wypadkiem przy pracy, ale logiczną konsekwencją drogi, którą obrała Partia Republikańska” (s. 106), Tarczyński objaśnia działanie systemu elektorskiego dającego zwycięstwo nie osobie, na którą głosowało najwięcej ludzi, lecz tej, która dostała najwięcej głosów w odpowiednich stanach. Autor gruntownie omawia prezydentocentryczną wizję polityki (skrzętnie promowaną także przez popkulturę), udowadniając, że jedyną szansą głowy państwa na realizację własnego programu wyborczego jest zdobycie przeważającej większość w obu izbach Kongresu (Senacie oraz Izbie Reprezentantów), co w praktyce okazuje się zasadniczo niemożliwe do osiągnięcia. Badacz przekonuje przy tym, iż system prezydencki, w którym władza może być podzielona między dwie zwaśnione partie, rozmywa odpowiedzialność oraz wprowadza polityczno-ekonomiczną niestabilność, powiększając przy tym stopień dysfunkcyjności systemu politycznego.

Podparta smakowitymi przykładami analiza mechanizmu obstrukcji parlamentarnej znanej jako filibuster; omówienie zasad gerrymanderingu (czyli osobliwego sposobu wytyczania okręgów wyborczych); refleksja nad amerykańskim wymiarem sprawiedliwości (w tym kwestią dotyczącą tego, dlaczego sędziowie starannie wybierają moment przejścia na emeryturę) oraz oparte na solidnych przykładach rozważania poświęcone (nie tylko) współczesnym regulacjom pozwalającym na odbieranie praw wyborczych to tylko część arcyciekawych wątków, które znajdują rozwinięcie na kartach omawianej książki.

Zauważając, że w USA demokracja coraz bardziej upodabnia się do oligarchii, zaś potencjalna przyszłoroczna wygrana kandydata/kandydatki Partii Demokratycznej „odsunie widmo powrotu trumpizmu do Białego Domu” (s. 327), Tarczyński w „Rozkładzie. O niedemokracji w Ameryce” zwraca uwagę na palący problem rosnącej liczby planowanych oraz przeprowadzonych militarnych, z ducha „patriotycznych” ataków i aktów przemocy, za których większość odpowiadają przedstawiciele skrajnej prawicy, mogący liczyć na akceptację ze strony radykalnej części Partii Republikańskiej.

Choć autor zaznacza, że rezultat wyborów w 2022 roku (kiedy obywatele Stanów Zjednoczonych w większości odrzucili radykałów, wybierając kandydatów umiarkowanych) może sugerować, że widmo „drugiej wojny domowej” nie przybierze realnych kształtów, niewątpliwie jesteśmy świadkami przełomowego momentu w historii USA.

Piotr Tarczyński: „Rozkład. O niedemokracji w Ameryce”. Znak Literanova. Kraków 2023.