Czy filozofia może mieć jakąś wartość dla współczesnego człowieka? Czy może jednak jest przeżytkiem, który należy włożyć do archiwum ludzkiej myśli? Popularny profesor fizyki Andrzej Dragan twierdzi: „(…) filozofom nie odmawiam, że dobrze się bawią i poszerzają w głowie to i owo, tylko spostrzegam, że ta aktywność jest skrajnie nieefektywna w pogłębianiu zrozumienia świata, w zderzeniu z dokonaniami nauki. Człowiek, który – jak to napisał Desmond Morris – jest nagą małpą, zbudował pierwszy aeroplan w 1906 r., a już 60 lat później wylądował na Księżycu. Jeżeli takie tempo postępu zderzyć z postępem w rozumieniu rzeczywistości wypływającym z filozofii, to można tylko się dobrodusznie uśmiechnąć. Czymkolwiek jest filozofia, ma ona tyle wspólnego z miłością do prawdy, co zoofilia z miłością do zwierząt” (filozofiaprzyrody.pl). Inny badacz, profesor psychologii Łukasz Kaczmarek, w kontekście filozofii twierdzi natomiast: „Złym pomysłem jest opieranie swojego życia na racjonalnych argumentach dawnych mistrzów bez powołania się na współczesne badania. Te idee mogą być (i są!) podstawą współczesnych badań, ale do praktyki powinny przenikać nie bezpośrednio z filozofii, lecz za pośrednictwem empirycznych badań psychologicznych” (julianstrzalkowski.wordpress.com).

Ta i podobne opinie mogą zniechęcić ludzi do zajmowania się filozofią i szukania w niej możliwości zrozumienia swoich problemów lub też ich rozwiązania. Naprzeciw tego typu stanowiskom wychodzą co jakiś czas pojawiające się publikacje z zakresu praktycznego zastosowania „umiłowania mądrości” w codziennym życiu. Jedną z takich propozycji jest „Kryzys wieku średniego. Poradnik filozoficzny”, którą napisał Kieran Setiya (filozof, etyk, wykładowca na MIT).

„Moja książka nie jest zaadresowana wyłącznie do ludzi w średnim wieku (…)”

Treść „Kryzysu wieku średniego” została podzielona na wstęp, sześć tematycznych rozdziałów, podsumowanie, podziękowanie i „Przypisy do przypisów”. Główna część książki rozpoczyna się od historii pojęcia kryzysu wieku średniego, który balansował pomiędzy medialną rewelacją a naukowo podbudowanym zjawiskiem, w końcu na korzyść tego drugiego. Jedyne, co dziwi w tym fragmencie, to nieobecność myśli Carla Gustava Junga, który dużo pisał o przełomie życia i wyzwaniach z nim związanych (tę samą uwagą do książki miał Tomasz Stawiszyński w wywiadzie dla „Kultury Liberalnej” [zob. kulturaliberalna.pl]). Kolejne części publikacji dotyczą próby odpowiedzi na pytania egzystencjalne związane z omawianym kryzysem, a więc np. te związane z skończonością, śmiercią, przemijaniem, poczuciem bezsensu, wymarzonym życiem i jego konfrontacją z rzeczywistością, poczuciem smutku, straty i żalu, niespełnienia. Filozof pisze: „Na najgłębszym poziomie są to pytania o strukturę czasową ludzkiego życia i o działania, które je wypełniają. Moja książka nie jest zaadresowana wyłącznie do ludzi w średnim wieku, ale do każdego, kto się zmaga z nieodwracalnością czasu” (s. 9-10). Setiya wie, że w większości pytania o charakterze egzystencjalnym dotyczą przełomu życia, lecz uważa także, iż zadawać mogą je ludzie w różnym wieku. Stąd też nie zamyka grupy docelowej w konkretnej ramie lat życia.

Filozofia stosowana – co to znaczy „poradnik filozoficzny”?

Choć filozofia bardzo często kojarzy się z opasłymi tomiszczami, recenzowana publikacja została wydana w formacie bliskim wersji kieszonkowej, a jej treść razem z bibliografią to zaledwie 259 stron przy zachowaniu czcionki zwyczajnej wielkości i normalnych marginesów. Treść nie jest przegadana, a język okazuje się prosty i zrozumiały, co zresztą było intencją samego autora: „Nie oczekuję od was żadnego przygotowania filozoficznego. Starałem się napisać książkę, którą możecie przeczytać, stojąc na jednej nodze: unikam naukowego żargonu i przekładam zwięzłość nas szczegółowość” (s. 11). Czasami w książce można też spotkać nieco humoru, jak na przykład we fragmencie, w którym Setiya kończy pewien wywód i chce przejść do następnego, kończąc to słowami: „Jeśli wam to wystarcza, to cudownie; możecie dalej nie czytać. (Spoiler: coś was ominie)” (s. 163).

Autor określa swoją książkę jako poradnik samopomocy, który można „zaliczyć do filozofii stosowanej” (s. 10), zaznacza jednak: „Ta książka różni się od typowych poradników, ponieważ w większym stopniu dotyczy podstawowych pytań na temat tego, jak myśleć o swoim życiu, niż jak dokonywać w nim widocznych przemian” (s. 11). Jednocześnie publikacja jest swego rodzaju nową propozycją, ponieważ, jak zaznacza Setiya: „Współcześni filozofowie poświęcają zdecydowanie za mało uwagi starzeniu się oraz fizycznym i psychicznym uwarunkowaniom dzieciństwa, wieku średniego i starości. Pora to zmienić” (s. 13). Sposób prowadzenia narracji to w zasadzie filozofowanie nad konkretnymi zagadnieniami. Osobiście nazywam takie podejście „filozofią żywą”, ponieważ nie ma tu miejsca na abstrakcyjne koncepcje, lecz chodzi o zadawanie pytań i stawianie problemów, a następnie poszukiwanie odpowiedzi i rozwiązań poprzez rozważanie różnych stanowisk i ich krytyczną analizę. To wyróżnia z pewnością książkę od innych poradników, gdzie dostaje się „gotowce”, które często są przedstawione jako jedyne słuszne rozwiązanie. W „Kryzysie…”, nawet jeśli czytelnik/czytelniczka nie widzi wad danego podejścia, autor je pokazuje i próbuje dalej dociekać w celu znalezienia bardziej optymalnego sposobu myślenia. Co istotne, Setiya sam przyznaje na kartach poradnika, że zmaga się z kryzysem wieku średniego, co dodaje wartości książce, bo jego praca, mówiąc bardzo egzystencjalnie, jest tworzona z samej trzewi egzystencji autora.

***

Publikacja „Kryzys wieku średniego” to pełnoprawny, praktyczny filozoficzny poradnik dotyczący zagadnień egzystencjalnych związanych w przeważnej mierze z przełomem ludzkiego życia. Książka napisana jest w sposób przejrzysty i klarowny, stąd też jej odbiorcą i odbiorczynią może być każdy, kto obecnie mierzy się trudnościami w niej opisanymi. Ponadto praca ta udowadnia, że filozofia jest wciąż ważną dziedziną dla naszego życia i mimo głosu krytyków może mieć wpływ na życie współczesnych ludzi.

LITERATURA:

„Andrzej Dragan: Nie wynaleziono świata, który się nie skończy. Fizyka jest w tej kwestii brutalna” [wywiad z Andrzejem Draganem przeprowadziła Dorota Wodecka]. https://www.filozofiaprzyrody.pl/prof-andrzej-dragan-nie-wynaleziono-swiata-ktory-sie-nie-skonczy-fizyka-jest-w-tej-kwestii-brutalna/.

„Kryzys wieku średniego. Czy coś mnie jeszcze czeka w życiu? Z Katarzyną Kasią i Tomaszem Stawiszyńskim rozmawia Jarosław Kuisz”. https://kulturaliberalna.pl/2023/08/22/kryzys-wieku-sredniego-czy-cos-mnie-jeszcze-czeka-w-zyciu/.

„»Nie każdy może być tak szczęśliwy, jak by chciał, ale prawie każdy może być szczęśliwszy…« – rozmowa z dr. hab. Łukaszem Kaczmarkiem”. https://julianstrzalkowski.wordpress.com/2021/12/01/nie-kazdy-moze-byc-tak-szczesliwy-jak-by-chcial-ale-prawie-kazdy-moze-byc-szczesliwszy-rozmowa-z-dr-hab-lukaszem-kaczmarkiem.

Kieran Setiya: „Kryzys wieku średniego. Poradnik filozoficzny”. Przeł. Tomasz Biedroń. Fundacja Kultura Liberalna. Warszawa 2023.