W dobie szalonej popularności wszelkiego rodzaju szkoleń, prelekcji, warsztatów, sesji coachingowych, którym poddaje się już nie tylko karierę, ale coraz częściej także i funkcjonowanie społeczne, jak grzyby po deszczu wyrastają coraz to nowsze instytucje oferujące tego typu usługi, zawrotną karierę robią internetowi trenerzy rozwoju osobistego, a publikacje oscylujące wokół podobnej tematyki przepełniają prawdziwe i wirtualne półki księgarń, nęcąc obietnicą poznania tego jednego, jedynego sekretu, który sprawi, że oto życie czytelnika zmieni się diametralnie i odtąd będzie nieustającym pasmem sukcesów. Czy w tej papierowej dżungli można znaleźć wartościową pozycję, która pozwoli najpierw na sukces poznawczy, a potem dopiero ewentualnie – życiowy?

Najnowsza książka Charlesa Duhigga, wydana nakładem PWN, na pierwszy rzut oka nie różni się od innych publikacji tego rodzaju. Niezbyt subtelny marketing – biorąc pod uwagę szatę graficzną tomu, jak i stylistykę materiałów promocyjnych – raczej nie zachęci wymagającego czytelnika do lektury, powodując obawy o banalność treści. Zawarte w notce wydawniczej bezpośrednie zwroty do odbiorcy, sugerujące jego nieudolność zawodową i osobistą, pojawiające się następnie zastrzeżenie, że to przecież nie tylko poradnik dla niedorajd życiowych, ale i ludzi sukcesu, po prostu chcących osiągnąć jeszcze więcej, czy w końcu ogólna aura tajemniczości i wzniosłości w opisie bohaterów części fabularnych książki odurzy wrażliwego adresata bogactwem formy, ale raczej nie spowoduje, że sięgnie on po tę publikację. Czy jednak słusznie? A może – w opozycji do znanej z portalu społecznościowego grupy, obśmiewającej absurdy fascynacji Polaków światem coachingu – zawód trenera osobistego wcale nie powinie zostać zdelegalizowany?

„Mądrzej, szybciej, lepiej” autora bestsellerowej „Siły nawyku” to kontynuacja popularnonaukowych rozważań nad istotą efektywności i skuteczności w szerokim kontekście psychologicznym, ekonomicznym i społecznym. Publikacja jest efektem długich poszukiwań badawczych, pieczołowicie zebranych przykładów, uzasadnionych fachową literaturą i wywiadami z bohaterami przywoływanych historii. Starannie dobrany i pogłębiony o własne interpretacje materiał źródłowy imponuje pokaźnym rozmiarem i pozwala czytelnikowi płynnie przyswoić niełatwe pojęcia z zakresu psychologii poznawczej i odnieść je do własnych praktyk życiowych.

Treści uporządkowano w książce w osiem rozdziałów tematycznych spiętych klamrą wstępu i aneksu (o nieco innym charakterze, ale o tym później), niespójnych tylko z pozoru – dotyczą bowiem kolejno: motywacji, zespołów, koncentracji, celów, zarządzania kapitałem ludzkim, podejmowania decyzji, pomysłowości i przyswajania informacji. Każdy z nich stanowi próbę dotarcia do sedna pojęcia efektywności i zidentyfikowania jego części składowych – tak w kontekście rozwoju osobistego, jak i zawodowego (stąd rozdziały skoncentrowane na pracy zespołowej czy zarządzaniu zasobami ludzkimi). Duhigg traktuje przedmiot swoich dociekań całościowo, poddając go oglądowi z różnych punktów widzenia – czasem bardzo zaskakujących, ale raczej adekwatnych. Dla przykładu, niełatwą problematykę tunelu poznawczego i modeli mentalnych ilustruje historiami zza kulis znanych katastrof lotniczych, a zagadnienie motywacji wewnętrznej wiąże ze strategią treningową w obozach dla amerykańskich marines.

Kolejną zaletą publikacji jest to, że autor nie poddaje jednoznacznej ocenie przedstawianych koncepcji i technik poznawczych, tylko stara się pokazać ich ewolucję – znana z korporacyjnych szkoleń metoda SMART zostaje strącona z piedestału metod niezawodnych na rzecz innych, wobec niej komplementarnych. Wiele z omawianych zagadnień ukazano w dużo szerszym niż zwyczajowo kontekście, co pozwala czytelnikowi na samodzielną ocenę ich przydatności dla własnych potrzeb.

Duhigg imponuje sprawnością, z jaką porusza się wśród tematów czysto biznesowych takich jak odchudzona produkcja (ang. lean manufacturing) czy programowanie zwinne (ang. agile programming), by po chwili przejść do analizy zjawiska niezwykle – wydawałoby się – płynnego, jakim jest intuicja. Autor umiejętnie dowodzi jednak, że podejmowanie trafnych decyzji w oparciu o intuicję nie jest wcale domeną wybitnych jednostek, a umiejętnością, którą można wyćwiczyć.

Strategia pisarska zastosowana w publikacji, choć nieszczególnie nowatorska, dobrze spełnia swoją rolę. Duhigg – za sprawą osobistego wstępu, gdzie zwierza się czytelnikowi z własnych problemów z organizacją czasu i priorytetyzacją zadań, części właściwej, w której szczegółowo opisuje etapy swoich poszukiwań badawczych, oraz aneksu ukazującego kulisy pracy nad książką ze szczególnym uwzględnieniem metod pokonywania niemocy twórczej wykorzystujących prezentowane koncepcje – zdobywa zaufanie i sympatię czytelnika. Wprawnie prowadzona narracja nie nuży, a mnogość i różnorodność przywołanych historii zapada w pamięć.

Właśnie te zabiegi, w połączeniu z niezłym stylem, imponującą dociekliwością badawczą i przenikliwością wniosków, zaowocowały dobrą publikacją popularnonaukową. Duhigg nie boi się dotykać trudnych pojęć naukowych, bo zebrany, niezwykle obfity materiał pozwala mu na sprawne objaśnianie ich nawet czytelnikowi niezwiązanemu z psychologią czy ekonomią. Na ogromną korzyść autora świadczy to, że – w odróżnieniu od wielu innych poradników rozwoju osobistego – treści naukowe nie zostały strywializowane, sprowadzone do prostych wytycznych typu dos and don’ts, a jasno wyłożone i poparte obszernymi przykładami.

„Mądrzej, szybciej, lepiej. Sekret efektywności” to książka z całą pewnością przekonywająca i inspirująca. Choć nie dla każdego treści w niej omówione będą odkrywcze, to sposób, w jaki zostały zorganizowane i zinterpretowane, zasługuje na uznanie. Należy zatem już całkiem serio rozwiać wątpliwości wyrażone w niezbyt poważnym wstępie do niniejszej recenzji – najnowsza propozycja amerykańskiego dziennikarza zdecydowanie powinna zainteresować (i nie zawieść!) czytelnika chcącego zgłębić tematykę stosowanej psychologii poznawczej. A z delegalizacją coachingu i trenerów rozwoju osobistego można jeszcze poczekać – a nuż na rynku pojawi się kolejny Duhigg…

Charles Duhigg: „Mądrzej, szybciej, lepiej. Sekret efektywności”. Przeł. Bernadeta Minakowska-Koca. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2016.