Traktat filozoficzny ujęty w formę komiksu? Nick Sousanis z powodzeniem przypomina, że owo medium posiada nadzwyczajne możliwości adaptacyjne. Amerykański rysownik oraz wykładowca (adiunkt Humanistyki i Studiów Liberalnych na Uniwersytecie Stanowym w San Francisco), czerpiąc inspirację z dziewiętnastowiecznej „Flatlandii, czyli Krainy Płaszczaków: powieści o wielu wymiarach” Edwina A. Abbotta, snuje wielowątkową narrację, w której to my – czytelnicy – przyjmujemy początkowo rolę geometrycznych, dwuwymiarowych rezydentów tytułowej lokacji, niezdolnych zrozumieć, że może istnieć coś więcej niż świat, który widzimy. Zadaniem „Odpłaszczenia” jest bowiem przełamanie głęboko zakorzenionych schematów postrzegania i rozumienia otaczającej nas rzeczywistości. Poszukiwanie nowych metod pobudzania świadomości Sousanis ubiera w formę interdyscyplinarnego wywodu, obok wątków filozoficznych odwołującego się do sfery socjologii, literatury, sztuki, mitologii oraz popkultury ze szczególnym uwzględnieniem komiksów.

Erudycyjny styl tej chwilami mocno dygresyjnej i z ducha metanarracyjnej opowieści przykuwa uwagę czytelnika już od pierwszych stron. Wszak obok nawiązań do klasyki światowej prozy (vide: „Ulisses” Jamesa Joyce’a, „Alicja w Krainie Czarów” Lewisa Carrolla), akademik czerpie inspirację z takich pozycji jak „Człowiek jednowymiarowy: badania nad ideologią rozwiniętego społeczeństwa przemysłowego” Herberta Marcuse’a, „Kondycja ponowoczesna: raport o stanie wiedzy” Jeana-Françoisa Lyotarda, „Splatając na nowo to, co społeczne: wprowadzenie do teorii aktora-sieci” Bruno Latoura, „Nowy sens filozofii: rozważania o symbolach myśli” Susanne K. Langer, „Tysiąc plateau” Gillesa Deleuze’a i Félixa Guattariego, „Sztuka jako doświadczenie” Johna Deweya, „Lunatycy: historia zmiennych poglądów człowieka na wszechświat” Arthura Koestlera, „Myślenie wzrokowe” Rudolfa Arnheima, „Potęga wyobraźni” Jacoba Bronowskiego czy „Wykłady amerykańskie: sześć przypomnień dla przyszłego tysiąclecia” Italo Calvino.

Mimo sporego rozrzutu tematycznego Sousanis konstruuje spójną i bardzo przystępną refleksję, w czym niemała zasługa rewelacyjnej, utrzymanej w czarno-białej tonacji oprawy wizualnej. Zapierające dech kompozycje przestrzenne, zabawa układem kadrów i pól słowa, bogata metaforyka i alegoryczność ilustracji, w których realizm splata się z abstrakcją, a pieczołowitość wykonania z pośpieszną szkicowością: w warstwie plastycznej „Odpłaszczenie” jest prawdziwym percepcyjnym wyzwaniem, w dodatku zmyślnie nawiązującym do przeróżnych tekstów kultury (filmy, murale, grafiki).

Zamknięte w twardej oprawie, wydane na dobrej jakości papierze dzieło Sousanisa zjedna sobie sympatię czytelników, którzy znają chociażby utrzymane w podobnej eksperymentalnej formie „Zrozumieć komiks” Scotta McClouda (zachęcającego zresztą do lektury niniejszego tomu). Dla osób zainteresowanych tematem wizualnych narracji – rzecz nie do przeoczenia.

Nick Sousanis: „Odpłaszczenie” („Unflattening”). Tłumaczenie: Adrian Markowski. Wydawnictwo Prószyński i S-ka. Warszawa 2018.