ISSN 2658-1086
Wydanie bieżące

15 lutego 4 (364) / 2019

Aleksandra Kalisz,

W JAKI SPOSÓB TELEWIZJA UKAZUJE SŁABĄ PŁEĆ? (KAROLINA SIKORSKA: ''KOBIECE' GATUNKI TELEWIZYJNE')

A A A
Telewizja wciąż zdaje się niewyczerpanym źródłem inspiracji i badawczych poszukiwań współczesnych naukowców. Okazuje się bowiem, że w audiowizualnym medium nadal tkwi jakiś magnetyzm, prowokujący do nieustannego odkrywania, a w dalszej kolejności interpretowania napotkanej tu rzeczywistości. Tym razem zawartość strumienia programowego została prześwietlona narzędziami kulturoznawczymi, co pozwoliło spojrzeć na telewizję przez pryzmat generatora swoistych postaw, zróżnicowanych praktyk społecznych i form kulturowych. A mając na względzie myśl Johna Fiske’a (1991), można dostrzec w diagnozowanym medium także pewną prowokację znaczeń i przyjemności.

Karolina Sikorska w omawianej tu książce „»Kobiece« gatunki telewizyjne. Geneza i kulturowe przeobrażenia” za przestrzeń feministycznych rozważań obiera telewizję, traktując ją jako rodzaj społecznego doświadczenia, konstruującego i jednocześnie reprodukującego obrazy rzeczywistości. W takim oto medium badawczej analizie poddaje gatunki telewizyjne, a ściślej te zawierające w sobie, społecznie wszczepiony, pierwiastek „kobiecości”. Rozpatrywane obiekty traktuje jako „chybotliwą aranżację zróżnicowanych i stale podlegających różnicowaniu doświadczeń kulturowych” (s. 254). Odwołując się do koncepcji gatunku zaproponowanej przez Jasona Mittella, czyni z przywoływanej konstrukcji formację dyskursywną, którą należy analizować z uwzględnieniem właściwości danego medium, partykularności zawartych w nim tekstów, historii gatunków, ich kulturowego usytuowania oraz systemów kulturowych hierarchii, wewnątrz których sytuuje się gatunek. Obrana przez badaczkę ścieżka ma na celu przyjrzenie się tytułowym „kobiecym” gatunkom, wśród których znalazły się: opera mydlana, serial telewizyjny, makeover i talk-show. Myślą przewodnią rozważań jest bowiem ustalenie roli, jaką odgrywa współczesna telewizja w odwiecznym konflikcie płci.

W pierwszej kolejności rozważania ogniskują się wokół szeroko pojmowanych praktyk społecznych, którym niemal od początków swojego istnienia towarzyszy telewizja. Nierozerwalny komponent owych praktyk stanowi sama kultura, której to popularnej odsłonie baczniej przygląda się autorka w kontekście rozważań feministycznych. Kulturę popularną przedstawia jako wysoce dwuznaczną: z jednej strony potrafiącą zachęcić do feminizmu, z drugiej zaś maskującą nierówności, wyzysk i dyskryminację płciową za sprawą środków przemawiających do masowej wyobraźni. Owa dwoista natura będzie się także przejawiać w telewizyjnych produkcjach, a ściślej w jej gatunkach.

Mianem „kobiecych” gatunków telewizyjnych Sikorska określa za Davidem Morley’em te produkcje, które dla pewnego ogółu respondentów na skutek przyjętych ról społecznych mogą jawić się jako „kobiece” i „męskie”. Jednak nie w każdej grupie odbiorczej ten podział będzie przebiegał jednakowo. Sama autorka traktuje ów epitet jako swoistą obietnicę, poszukując jego emancypacyjnego wydźwięku w trzech wymiarach. W pierwszej kolejności usiłuje wykazać zachodzące na przestrzeni lat stopniowe zmiany w rozwoju opery mydlanej pod wpływem przemian społecznych. Następnie stara się uchwycić emancypacyjny potencjał wizerunków bohaterek wybranych gatunków telewizyjnych, by ostatecznie pokazać na przykładzie talk-show, jak za sprawą doboru tematów możliwa staje się dyskusja o emancypacji kobiet.

Książka Sikorskiej jest próbą ujęcia dwu wyraźnie ścierających się idei – feminizmu i postfeminizmu, które niejako wyłaniają się z telewizyjnych obrazów. Pierwsza z nich uwydatnia walory emancypacyjnych postulatów w rozmaitych gatunkach telewizyjnych, a druga nie dostrzega konieczności społecznej emancypacji kobiet, ponieważ ta miałaby się już dokonać. Rozważania autorki nad kreacjami wybranych oper mydlanych czy seriali nowej generacji w oparciu o różnorakie dyskusje poświęcone „kobiecym” gatunkom pozostają jednak tylko w sferze określonego punktu widzenia. Opisywany przez nią obraz świata stanowi zaledwie wycinek rzeczywistości, a dokładniej pewien fragment zachodniego modelu wartości. Aby lepiej zrozumieć przesłanie autorki, czytelnik musi najpierw przywołać swoje dotychczasowe doświadczenia związane z audiowizualnym medium, a następnie zestawić je z przywołanymi w książce postulatami. Nie jest to zadanie zgoła łatwe, ponieważ punktem odniesienia potencjalnego odbiorcy będą programy osadzone w polskiej ramówce telewizyjnej. Autorka swoje rozważania osadza natomiast w strumieniu zagranicznej telewizji, poświęcając niewiele miejsca polskiej stronie tego medium i jej produkcjom (pomijam tu dychotomię związaną z kwestią formatów telewizyjnych i programów o rodzimej proweniencji).

Mimo wyraźnych procesów globalizacyjnych mających także wpływ na kształt poszczególnych gatunków telewizyjnych (Kalisz w druku), przywoływane przez autorkę zagraniczne programy budują obraz świata nieprzystający do realiów, z jakimi spotyka się polski widz. Czytelnik staje zatem przed koniecznością zbudowania swojego doświadczenia w oparciu o brytyjskie czy amerykańskie widowiska, a w dalszej kolejności samodzielnego odniesienia zdobytej wiedzy do zawartości polskich stacji telewizyjnych. Tylko w ten sposób będzie możliwe uzyskanie kompleksowej odpowiedzi na pytanie o to, czy telewizja stanowi przestrzeń emancypacji, podawania w wątpliwość płciowych ustaleń społecznych i zbudowanych na nich kulturowych hierarchii wartości.

„»Kobiece« gatunki telewizyjne. Geneza i kulturowe przeobrażenia” to jedna z niewielu prób analizy gatunków telewizyjnych przeznaczonych dla kobiet, a rozpatrywanych w ujęciu feministycznym. Należy jednak nieustannie mieć na uwadze niezwykle złożony charakter przekazów medialnych i pamiętać, że nie każdy sposób odczytania tekstu audiowizualnego musi być zgodny z intencją telewizyjnego nadawcy.

LITERATURA:

Fiske J.: „Television Culture”. London–New York 1991.

Kalisz A.: „Stacje ogólne i tematyczne polskiej telewizji z perspektywy genologii lingwistycznej” [w druku].
Karolina Sikorska: „»Kobiece« gatunki telewizyjne. Geneza i kulturowe przeobrażenia. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Toruń 2018.