ISSN 2658-1086
Wydanie bieżące

15 grudnia 24 (384) / 2019

Magdalena Piotrowska-Grot,

NIEDOKOŃCZONE NARRACJE

A A A
Choć tematem przewodnim działu uczyniliśmy rocznicę powstań śląskich, to reprezentowane w nim teksty pokazują znacznie więcej. Jawi się przed nami Śląsk zróżnicowany, wewnętrznie sprzeczny, a jednak w pewien sposób spójny. Przede wszystkim jednak widzimy ludzi, którzy walczyli przeciwko podziałom i oddzieleniu regionu od ojczyzny – żywiołowych indywidualistów, zaangażowanych, pełnych wiary w głoszone idee.

Powstania śląskie to nie tylko historia i przeszłość regionu – wciąż nie do końca opowiedziana. To całe pasmo przemian i procesów, które toczą się do dziś. Jednocześnie warto spojrzeć nie tylko na wir najistotniejszych wydarzeń i postaci, ale także na ich tło – kulturę, literaturę, muzykę, bohaterów i bohaterki nigdy niewymienione z imienia. Jak pisze Dariusz Zalega w książce, której omówienie znajdą czytelnicy działu monograficznego: „Historia jest polem walki. Wymazuje jedne losy, ozłaca drugie. Dzieje ochotników międzynarodowych podczas wojny w Hiszpanii są tego dowodem” (Zalega 2019: 216). Owo oddanie głosu, uzupełnienie narracji o to, co zostało z niej bezprawnie wyrugowane, gwarantują nam dziś takie inicjatywy jak na przykład wystawa w Muzeum Śląskim: „Niezapomniane. Kobiety w czasie powstań i plebiscytu na Górnym Śląsku”. To niezwykle istotne, by historie opowiadać z wielu różnych perspektyw i przywracać głos tym, którzy nie mieli go do tej pory, z różnych powodów, także z winy następnych pokoleń. Jak bowiem czytamy na stronie Muzeum: „W narracji dotyczącej powstań śląskich i akcji plebiscytowej utrwaliło się postrzeganie mężczyzn jako jedynych bohaterów tych wydarzeń. Mówiąc o powstańcach śląskich, myślimy przecież zazwyczaj: mężczyźni w różnym wieku. Owszem, tylko niewielki odsetek powstańców stanowiły kobiety (około 2–3 procent wśród ok. 40–60 tysięcy powstańców). A jednak gdyby nie ich mobilizacja i wsparcie, zarówno powstania, jak i akcja plebiscytowa nie nabrałyby takiego znaczenia” (muzeumslaskie.pl).

Ślady tych zdarzeń są widoczne nie tylko na pomnikach, nie jedynie w czasie rocznic. Są zakorzenione w codzienności społecznej i politycznej, w literaturze, w rodzinnych wspomnieniach. Zdaje się także obecny w debacie publicznej – nawet jeżeli pewne problemy, podziały czy stereotypy pozornie nie łączą się bezpośrednio z historią Śląska, warto przyjrzeć się owym śladom, dopełnić swoje rozumienie śląskości, uzupełnić brakujące elementy współczesnej (niezwykle ciekawej) układanki. Jak pisze (za Frankiem Ankersmitem) Ewa Domańska: „Kluczowym założeniem (nazwijmy je »opcją metafizyczną«), akceptowanym przez większość badaczy uczestniczących w dyskusji, jest przyjęcie istnienia dwóch rzeczywistości (dwóch przeszłości): obiektywnej (przeszłości rzeczywistej), istniejącej poza tekstem i poza naszą bezpośrednią percepcją, oraz rzeczywistości wykreowanej przez historyka (przeszłości historycznej), nazywanej też rzeczywistością tekstową” (Domańska 1993: 108). Artykuł powstał dawno, książki Ankersmita czy White’a to już pokryte patyną klasyki, problem jednak nadal wydaje się nierozwiązany. Warto więc dociekać, dekonstruować teksty, wypełniać luki i rozwijać narrację, nie po to, by pozostać w przeszłości, ale żeby lepiej rozumieć świat, który otacza nas w tej chwili.

LITERATURA:

Domańska E.: „Maski przeszłości (o postmodernistycznej filozofii historii)”. „Teksty Drugie” 1993, nr 1.

„Niezapomniane. Kobiety w czasie powstań i plebiscytu na Górnym Śląsku”. https://muzeumslaskie.pl/pl/wystawy/niezapomniane-kobiety-czasie-powstan-plebiscytu-gornym-slasku/.

Zalega D.: „Śląsk zbuntowany”. Wołowiec 2019.