ISSN 2658-1086
POSMAK GORZKIEGO ŚWIATA (JOSEF SKVORECKY: 'GORZKI ŚWIAT')
PODRÓŻE, KSIĄŻKI I MOTYLE (PIOTR BOJARSKI: 'FIEDLER. GŁÓD ŚWIATA')
PARADA STRACEŃCÓW (DENIS JOHNSON: 'SYN JEZUSA')
PODRÓŻE, KSIĄŻKI I MOTYLE (PIOTR BOJARSKI: 'FIEDLER. GŁÓD ŚWIATA')
A
A
A
Arkady Fiedler, urodzony w 1894 roku w Poznaniu podróżnik i pisarz, to postać znana nie tylko w środowisku globtroterów i miłośników literackiego reportażu. Od wielu dekad kolejne pokolenia zaczytują się prozą Fiedlera, a pozycje takie jak „Ryby śpiewają w Ukajali”, „Kanada pachnąca żywicą” czy „Dywizjon 303” stały się ikonicznymi wręcz lekturami, wielokrotnie wydawniczo wznawianymi. Podróżnik był autorem ponad 30 książek, które zostały przetłumaczone na 23 języki i sprzedały się w wielomilionowym nakładzie. Twórczość Fiedlera okazuje się trudna do jednoznacznego genologicznego zaklasyfikowania. Jak zaznacza Tomasz Kempiński, „Stanowi ona coś na pograniczu reportażu i pamiętnika” (Kempiński 2016: 42). Obok literackiego dorobku, popularnie znane są również rozmaite anegdoty dotyczące życia mężczyzny, oscylujące między innymi wokół jego historii miłosnych czy relacji z ówczesnymi władzami.
Legenda autora „Wyspy Robinsona” fascynuje. Opublikowana przez Wydawnictwo Poznańskie książka Piotra Bojarskiego „Fiedler. Głód świata” to znakomita okazja do zapoznania się z postacią podróżnika. Bojarski, pisarz i historyk, podejmuje się stworzenia szerokiej biografii silnie osadzonej w kontekście kulturowym, momentami niezwykle drobiazgowej, przedstawiającej Fiedlera w sposób wielowymiarowy. Bohater to wszak „człowiek z krwi i kości”, o trudnym charakterze, celebryta wzbudzający tyle samo podziwu, co kontrowersji. Bez wątpienia życiorys autora „Dywizjonu 303” przedstawia się jako materiał na naprawdę interesującą książkę.
Na uwagę zasługuje styl narracji Bojarskiego, który sprawnie prowadzi czytelnika przez kolejne etapy życia Fiedlera, zapisane na ponad czterystu stronach. Poznajemy więc wyimki z dzieciństwa przyszłego podróżnika, jego relację z ojcem, zaszczepiającym w małym Arkadym fascynację przyrodą i wyprawami, a także pierwsze zainteresowania florą i fauną (szczególnie motylami – tej „słabości” pisarz pozostanie wierny do końca życia; jedną z ostatnich książek, wydaną w 1983 roku, zatytułuje nawet „Motyle mego życia”). Obserwujemy młodzieńcze lata Fiedlera, jego aktywność wojskową, na przykład podczas powstania wielkopolskiego, a także egzotyczne podróże. Czytelnicy śledzą życie rodzinne i literackie mężczyzny, poznają plotki i anegdoty towarzyszące postaci pisarza przez kilka dekad aktywności twórczej. Istotną część stanowi też wątek wojenny (podczas którego zebrany został materiał na książki „Dywizjon 303” i „Dziękuję ci, kapitanie”) oraz przedstawienie funkcjonowania Fiedlera w rzeczywistości Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
Co ważne, Bojarski w swojej pracy korzysta z wielu źródeł: na uznanie zasługuje staranna kwerenda przeprowadzona przez autora „Głodu świata”. Publikacja oparta jest na bibliografii poświęconej Fiedlerowi, archiwalnych materiałach udostępnionych przez rodzinę pisarza, a także na rozmowach ze znajomymi i bliskimi pisarza (zwłaszcza z jego synami, Arkadym Radosławem i Markiem) oraz badaczami zajmującymi się postacią Fiedlera (na przykład z antropologiem Tomaszem Kempińskim). Bojarski przytacza komentarze literatów, recenzentów, krytyków i współpracowników podróżnika, cytuje też jego własne wypowiedzi, zaznaczając między innymi autobiograficzne pozycje w dorobku Fiedlera, choćby książkę „Mój ojciec i dęby”. Przed czytelnikiem wyłania się obraz człowieka o wielu obliczach: z jednej strony wybitnego obserwatora, wytrawnego globtrotera zdolnego do największych poświęceń w imię pasji, z drugiej zaś – osoby egoistycznej, przeczulonej na własnym punkcie i konformistycznej. Pierwiastek determinujący wszelkie, nieraz kontrowersyjne, aktywności reportażysty wydaje się zawsze ten sam: ciągle niezaspokojony, tytułowy „głód świata”.
Bez wątpienia jednym z wątków, który wzbudza największe poruszenie wśród czytelników Fiedlera, jest jego życie uczuciowe. Poznański podróżnik był dwukrotnie żonaty, utrzymywał również inne relacje. Kontrowersje dotyczą szczególnie egzotycznych wyjazdów pisarza.
W wielu miejscach nawiązywał on kontakty z tamtejszymi kobietami, z niektórymi wchodząc nawet w związki małżeńskie (Fiedler miał dwie żony malgaskie – Benaczehinę i Velomody oraz tahitańską żonę Hutię). Obrządek małżeństwa pozwalał na dostosowanie się do rytuałów tubylców – rzecz jasna osobną kwestią pozostają podnoszone wątki o charakterze wręcz kolonizatorskim. Opisy pięknych egzotycznych kobiet i relacji z nimi Fiedler umieszczał w swoich tekstach, posiłkując się często fotografiami; wiele kwestii w późniejszych wydaniach publikacji musiał cenzurować.
Pozostając na moment przy dziełach podróżnika, niezwykle interesujące wydaje mi się podjęty przez Bojarskiego temat „metaliteracki”. Autor biografii niejednokrotnie podkreśla proces powstawania książek Fiedlera – czytelnik może na przykład zapoznać się z etapami procesu twórczego, rozpoczynającego się od sporządzanych przez reportera notatek w czasie podróży, a kończącego się na niełatwej momentami jego współpracy z redaktorami (w tym pracownikami Wydawnictwa Poznańskiego). Fiedler, osobowość apodyktyczna i niezwykle skrupulatna, zasłynął choćby swoistym podejściem do zasad interpunkcji oraz dbałością o zamieszczane ilustracje. Co ważne, Bojarski nie poprzestaje w swojej narracji na postaci autora „Kanady pachnącej żywicą”: zwraca również uwagę na kolejne pokolenia Fiedlerów zajmujących się pisarstwem podróżniczym oraz opieką nad dorobkiem pozostawionym przez globtrotera (w willi Fiedlerów w Puszczykowie istnieje muzeum poświęcone Arkademu).
Wśród walorów „Głodu świata” należy wymienić staranne opracowanie graficzno-wydawnicze. Uwagę przyciąga okładka, kolorystyczne znakomicie podkreślająca charakter publikacji. Na pierwszy plan wysuwa się egzotyczny motyl, owad zdecydowanie kojarzony z postacią Fiedlera: warto dodać, że w latach 90. ustanowiono Nagrodę Bursztynowego Motyla im. Arkadego Fiedlera przyznawaną corocznie dla najlepszej książki o tematyce podróżniczej. Atutem są także wykorzystane w publikacji Bojarskiego fotografie przedstawiające pisarza w różnych etapach jego życia. Książka zawiera także spis wypraw i utworów Fiedlera, a także wybraną bibliografię jemu poświęconą; autor nie zamieszcza w toku swojej narracji przypisów źródłowych, co jest usprawiedliwione przez jej charakter, choć osobiście nieco brakuje mi dokładnych wskazań źródłowych poszczególnych informacji czy komentarzy.
„Fiedler. Głód świata” stanowi bez wątpienia niezwykle interesującą opowieść o ikonie podróżopisarstwa XX wieku. Bojarski przedstawia Fiedlera wielowymiarowo, umożliwiając odbiorcom poznanie sylwetki tak niezwykłej osobowości, a sporej ich grupie dając okazję do sentymentalnego powrotu do ulubionych lektur młodzieńczych. Szczególnie w obecnych czasach, kiedy aktywność podróżopisarska kwitnie i kieruje na siebie wiele uwagi czytelników, warto przypomnieć sobie, jakie emocje notatki z wypraw (i sama postać podróżnika!) wzbudzały kilkadziesiąt lat temu.
Literatura:
Kempiński T.: „Egzotyczny świat Arkadego Fiedlera”. „Argumenta Historica. Czasopismo Naukowo-Dydaktyczne” 2016 nr 3, dostęp: http://www.argumentahistorica.ug.edu.pl/wp-content/uploads/2017/02/Argumenta-3-2016_04-Tomasz-Kempi%C5%84ski.pdf (28.04.2020).
Legenda autora „Wyspy Robinsona” fascynuje. Opublikowana przez Wydawnictwo Poznańskie książka Piotra Bojarskiego „Fiedler. Głód świata” to znakomita okazja do zapoznania się z postacią podróżnika. Bojarski, pisarz i historyk, podejmuje się stworzenia szerokiej biografii silnie osadzonej w kontekście kulturowym, momentami niezwykle drobiazgowej, przedstawiającej Fiedlera w sposób wielowymiarowy. Bohater to wszak „człowiek z krwi i kości”, o trudnym charakterze, celebryta wzbudzający tyle samo podziwu, co kontrowersji. Bez wątpienia życiorys autora „Dywizjonu 303” przedstawia się jako materiał na naprawdę interesującą książkę.
Na uwagę zasługuje styl narracji Bojarskiego, który sprawnie prowadzi czytelnika przez kolejne etapy życia Fiedlera, zapisane na ponad czterystu stronach. Poznajemy więc wyimki z dzieciństwa przyszłego podróżnika, jego relację z ojcem, zaszczepiającym w małym Arkadym fascynację przyrodą i wyprawami, a także pierwsze zainteresowania florą i fauną (szczególnie motylami – tej „słabości” pisarz pozostanie wierny do końca życia; jedną z ostatnich książek, wydaną w 1983 roku, zatytułuje nawet „Motyle mego życia”). Obserwujemy młodzieńcze lata Fiedlera, jego aktywność wojskową, na przykład podczas powstania wielkopolskiego, a także egzotyczne podróże. Czytelnicy śledzą życie rodzinne i literackie mężczyzny, poznają plotki i anegdoty towarzyszące postaci pisarza przez kilka dekad aktywności twórczej. Istotną część stanowi też wątek wojenny (podczas którego zebrany został materiał na książki „Dywizjon 303” i „Dziękuję ci, kapitanie”) oraz przedstawienie funkcjonowania Fiedlera w rzeczywistości Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
Co ważne, Bojarski w swojej pracy korzysta z wielu źródeł: na uznanie zasługuje staranna kwerenda przeprowadzona przez autora „Głodu świata”. Publikacja oparta jest na bibliografii poświęconej Fiedlerowi, archiwalnych materiałach udostępnionych przez rodzinę pisarza, a także na rozmowach ze znajomymi i bliskimi pisarza (zwłaszcza z jego synami, Arkadym Radosławem i Markiem) oraz badaczami zajmującymi się postacią Fiedlera (na przykład z antropologiem Tomaszem Kempińskim). Bojarski przytacza komentarze literatów, recenzentów, krytyków i współpracowników podróżnika, cytuje też jego własne wypowiedzi, zaznaczając między innymi autobiograficzne pozycje w dorobku Fiedlera, choćby książkę „Mój ojciec i dęby”. Przed czytelnikiem wyłania się obraz człowieka o wielu obliczach: z jednej strony wybitnego obserwatora, wytrawnego globtrotera zdolnego do największych poświęceń w imię pasji, z drugiej zaś – osoby egoistycznej, przeczulonej na własnym punkcie i konformistycznej. Pierwiastek determinujący wszelkie, nieraz kontrowersyjne, aktywności reportażysty wydaje się zawsze ten sam: ciągle niezaspokojony, tytułowy „głód świata”.
Bez wątpienia jednym z wątków, który wzbudza największe poruszenie wśród czytelników Fiedlera, jest jego życie uczuciowe. Poznański podróżnik był dwukrotnie żonaty, utrzymywał również inne relacje. Kontrowersje dotyczą szczególnie egzotycznych wyjazdów pisarza.
W wielu miejscach nawiązywał on kontakty z tamtejszymi kobietami, z niektórymi wchodząc nawet w związki małżeńskie (Fiedler miał dwie żony malgaskie – Benaczehinę i Velomody oraz tahitańską żonę Hutię). Obrządek małżeństwa pozwalał na dostosowanie się do rytuałów tubylców – rzecz jasna osobną kwestią pozostają podnoszone wątki o charakterze wręcz kolonizatorskim. Opisy pięknych egzotycznych kobiet i relacji z nimi Fiedler umieszczał w swoich tekstach, posiłkując się często fotografiami; wiele kwestii w późniejszych wydaniach publikacji musiał cenzurować.
Pozostając na moment przy dziełach podróżnika, niezwykle interesujące wydaje mi się podjęty przez Bojarskiego temat „metaliteracki”. Autor biografii niejednokrotnie podkreśla proces powstawania książek Fiedlera – czytelnik może na przykład zapoznać się z etapami procesu twórczego, rozpoczynającego się od sporządzanych przez reportera notatek w czasie podróży, a kończącego się na niełatwej momentami jego współpracy z redaktorami (w tym pracownikami Wydawnictwa Poznańskiego). Fiedler, osobowość apodyktyczna i niezwykle skrupulatna, zasłynął choćby swoistym podejściem do zasad interpunkcji oraz dbałością o zamieszczane ilustracje. Co ważne, Bojarski nie poprzestaje w swojej narracji na postaci autora „Kanady pachnącej żywicą”: zwraca również uwagę na kolejne pokolenia Fiedlerów zajmujących się pisarstwem podróżniczym oraz opieką nad dorobkiem pozostawionym przez globtrotera (w willi Fiedlerów w Puszczykowie istnieje muzeum poświęcone Arkademu).
Wśród walorów „Głodu świata” należy wymienić staranne opracowanie graficzno-wydawnicze. Uwagę przyciąga okładka, kolorystyczne znakomicie podkreślająca charakter publikacji. Na pierwszy plan wysuwa się egzotyczny motyl, owad zdecydowanie kojarzony z postacią Fiedlera: warto dodać, że w latach 90. ustanowiono Nagrodę Bursztynowego Motyla im. Arkadego Fiedlera przyznawaną corocznie dla najlepszej książki o tematyce podróżniczej. Atutem są także wykorzystane w publikacji Bojarskiego fotografie przedstawiające pisarza w różnych etapach jego życia. Książka zawiera także spis wypraw i utworów Fiedlera, a także wybraną bibliografię jemu poświęconą; autor nie zamieszcza w toku swojej narracji przypisów źródłowych, co jest usprawiedliwione przez jej charakter, choć osobiście nieco brakuje mi dokładnych wskazań źródłowych poszczególnych informacji czy komentarzy.
„Fiedler. Głód świata” stanowi bez wątpienia niezwykle interesującą opowieść o ikonie podróżopisarstwa XX wieku. Bojarski przedstawia Fiedlera wielowymiarowo, umożliwiając odbiorcom poznanie sylwetki tak niezwykłej osobowości, a sporej ich grupie dając okazję do sentymentalnego powrotu do ulubionych lektur młodzieńczych. Szczególnie w obecnych czasach, kiedy aktywność podróżopisarska kwitnie i kieruje na siebie wiele uwagi czytelników, warto przypomnieć sobie, jakie emocje notatki z wypraw (i sama postać podróżnika!) wzbudzały kilkadziesiąt lat temu.
Literatura:
Kempiński T.: „Egzotyczny świat Arkadego Fiedlera”. „Argumenta Historica. Czasopismo Naukowo-Dydaktyczne” 2016 nr 3, dostęp: http://www.argumentahistorica.ug.edu.pl/wp-content/uploads/2017/02/Argumenta-3-2016_04-Tomasz-Kempi%C5%84ski.pdf (28.04.2020).
Piotr Bojarski: „Fiedler. Głód świata”. Wydawnictwo Poznańskie. Poznań 2020.
| Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego. Zrealizowano przy wsparciu Fundacji Otwarty Kod Kultury. |
 |
 |