ArtPapier

Monografia Tomasza Łukasza Niemca wpisuje się w nurt badań z zakresu psychologii poznawczej akcentujący rolę emocji jako czynnika, który może wpływać na jakość przetwarzania poznawczego. Autor w swojej publikacji nie tylko proponuje ciekawą linię analiz, w której relacje emocje–jakość wykonania zadania poznawczego rozpatrywane są w zależności od przekonań badanych o własnej sprawczości, ale także pokazuje, jak styk emocji i intelektu bywa skomplikowany. Po przeczytaniu książki Niemca z pewnością nie pozostaniemy zwolennikami prostych, acz nie do końca poprawnych dychotomii: emocje versus rozum lub afekt versus poznanie. Nie zgodzimy się także ze zbyt łatwo brzmiącymi konkluzjami o roli pozytywnych lub negatywnych emocji dla rozwiązywania zadań poznawczych. Zetkniemy się zatem z procesem naukowym sensu stricte, czyli powtarzanymi eksperymentami z subtelnymi zmianami metodologii pomiarowej, których celem jest poznanie powtarzalności zjawiska i natury jego mechanizmu. Zawiłe? Tak, książka Niemca nie jest dla odbiorcy szukającego szybkich skoków do konkluzji i niecierpliwych w odpowiedzi na pytanie: jak dziś ten tekst mogę przełożyć na własne życie. Chociaż takich translacji po lekturze „Poczucie samoskuteczności jako moderator wpływu afektu na wykonywanie zadań” z pewnością można dokonać.

Praca Tomasza Ł. Niemca ma układ charakterystyczny dla rozpraw naukowych, z jasno wyodrębnioną częścią teoretyczną, która wprowadza do procedur badawczych, i częścią empiryczną połączoną z dyskusja wyników. Schematyczność takiego rozwiązania ma swoisty urok zawarty w cierpliwym budowaniu podłoża testowanych hipotez, by potem obserwować proces ich weryfikacji. W części teoretycznej znajdziemy rozdziały poświęcone filozoficznej refleksji nad relacją afekt–poznanie, a potem dobry przegląd klasycznych i współczesnych badań dotyczących psychologicznych mechanizmów zależności między emocjami a efektywnością procesów poznawczych. Autor rozprawia się z poglądem głoszącym, iż emocje to wróg racjonalności, by pokazać szereg ujęć teoretycznych modelujących badane zależności. Jednym z tych podejść, które systematyzuje wpływ emocji na efekty poznawcze (deterioracje lub katalizowanie) jest model infuzji afektu Josepha Forgasa. Dzięki wyróżnieniu czterech kategorii przetwarzania informacji (wypadkowej przetwarzania twórczego lub odtwórczego i poziomu wysiłku poznawczego), wpływu afektu można spodziewać się zwłaszcza w przetwarzaniu heurystycznym (np. użycia heurystyki „jak to czuję”) oraz analitycznym. Wpływ ten będzie widoczny w aspektach treściowych przetwarzania. Afekt wpływa także na aspekty formalne (np. kreatywność, szerokość pola uwagi, czytanie ze zrozumieniem). Autor w badaniach empirycznych, które relacjonuje w drugiej części książki, analizuje wpływ afektu właśnie na formalne aspekty przetwarzania (efekty czytania ze zrozumieniem). Nie sprawdza jednak prostej hipotezy dotyczącej wpływu konkretnych emocji na jakość wykonania zadania, ale weryfikuje, jak ten wpływ kształtuje się w zależności od przekonania człowieka o swojej skuteczności. Tym samym do analizy przetwarzania poznawczego Niemiec dodaje perspektywę egotystyczną – sprawdza, jak sądy o sobie modyfikują relacje emocji i poznania. Szczegółowo, czy pozytywny nastrój wspomaga wykonanie zadań niezależnie od sądów o sobie.

Dlaczego pozytywny nastrój przykuł uwagę autora? Z badań Wegenera i współpracowników (1994) wiemy, iż osoby w pozytywnym nastroju są zmotywowane do podtrzymywania takiego tonu afektywnego, są zatem silniej zainteresowane sukcesem. Osoby w innych nastrojach niż pozytywny z kolei, napotykając na różne zadania, mają naturalnie większą szansę na podtrzymanie lub podniesienie nastroju, stąd sukces lub porażka będzie dla nich mniej istotna. Paradoksalnie zatem to osoby w pozytywnym nastroju mają więcej do stracenia… I stąd na scenę analizy wkracza poczucie skuteczności. Osoby przekonane o swojej skuteczności w konkretnym zadaniu i w pozytywnym nastroju powinny osiągać większą efektywność w zadaniach poznawczych niż osoby o niskim przekonaniu o własnej skuteczności. Pierwsze będą próbować podtrzymać pozytywny nastrój, będąc przekonane, że potrafią to zrobić. Drugie mogą woleć nie wkładać wiele wysiłku w zadanie, co do którego spodziewają się porażki. Postawione hipotezy zostały zasadniczo potwierdzone w trzech badaniach, które wykonał autor. Miały one charakter eksperymentalny (co stanowi standard w procedurach w reprezentowanej przez Niemca dziedzinie), o powtarzalnej procedurze. Nastrój był indukowany za pomocą filmów, zaś zadanie poznawcze polegało na czytaniu tekstu i teście poprawności zrozumienia. Spójność uzyskanych wyników pokazuje, że procedury te miały wysoką trafność wewnętrzną, jednak w dalszych badaniach z tego pola warto wprowadzić zróżnicowane manipulacje eksperymentalne.

Tyle szczegółów metodologicznych. Jakie konkluzje? Efekt zadania (przetwarzania/rozwiązywania problemu, etc.) wykonywanego w pozytywnym nastroju będzie zależał od tego, co sądzisz na temat zdolności jego poprawnego rozwiązania. I tak pozytywnym nastrój pomoże Ci rozwiązać zadanie, o których sądzisz, że leży w Twoim zasięgu. Natomiast gdy o swoich zdolnościach myślisz gorzej, ten sam pozytywny nastrój może powodować mniejsze zaangażowanie i gorszy efekt. Pozytywny nastrój może zatem być niewystarczający jako wspomagacz działania. Nie wystarczy „naładować się” pozytywna energią, by odnieść sukces. Potrzeba jeszcze przekonania, że jest się w stanie ten sukces osiągnąć. Mimo nieporadnikowego formatu książka Niemca pozwala zatem na zaproponowanie stosunkowo istotnego „life-hacku”. Jeśli chcesz pozytywnie nastawić się do zadania, które na Ciebie czeka, nie zapomnij o próbie upewnienia się, że jesteś w stanie je z powodzeniem rozwiązać.

Tomasz Łukasz Niemiec: „Poczucie samoskuteczności jako moderator wpływu afektu na wykonywanie zadań”. Wydawnictwo Universitas. Kraków 2020.

Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego.
Zrealizowano przy wsparciu Fundacji Otwarty Kod Kultury.