„Kaszalot uczy się, z kim będzie podróżował, ara rzuca pożądliwe spojrzenie na piękną sąsiadkę, szympans dowiaduje się, jak płacić za zabawę. Kultura stwarza ogromne zasoby niezaprogramowanej, niezaplanowanej wiedzy. Cały świat mówi, śpiewa, dzieli się kodami” (s. 515).

 

Akcentowanie faktu istnienia kultur nieantropocentrycznych, zwrócenie szczególnej uwagi na wielość zwierzęcych sposobów komunikacji, dostrzeganie realnego zagrożenia wyginięciem przerażającej liczby gatunków fauny to od dłuższego już czasu dyskurs zajmujący nie tylko biologów, zoologów czy czynnych działaczy na rzecz przyrody, ale i osoby niezwiązane z szeroko pojętym ruchem animal studies. Dzięki współczesnym badaniom, nieustannym obserwacjom czynionym przez naukowców oraz pasji miłośników ryb, ptaków i ssaków, coraz częściej „podglądającym” fascynujący świat lasów i oceanów za pomocą nowoczesnych technologii, z łatwością uzyskać można dostęp do aktualnych ustaleń na temat sposobu funkcjonowania kolejnych pokoleń zwierząt.

Niezwykle cenioną postacią w narracji o ekosystemach jest Carl Safina, doktor ekologii, amerykański autor, laureat wielu prestiżowych nagród i stypendiów (między innymi MacArthur Fellows Program, John Burroughs Medal i Lannan Literary Award), założyciel organizacji non-profit Safina Center, współpracujący między innymi z „The New York Timesem” oraz „National Geographic”. Safina dał się poznać również jako prowadzący cyklu telewizyjnego kanału PBS „Saving the ocean with Carl Safina”, a przede wszystkim jako twórca książek poświęconych przyrodzie. Aktywnościom Safiny towarzyszy swoiste motto, widniejące na jego oficjalnej stronie internetowej www.carlsafina.org: „Making a case for life on Earth”. Najnowsza książka, „Dzikość. Jak kultury zwierzęce wychowują rodziny, tworzą piękno i osiągają pokój”, to siódma propozycja skierowana do dorosłego odbiorcy, w swoim dorobku autor ma jeszcze kilka książek przygotowanych z myślą o najmłodszych czytelnikach (zob. carlsafina.org). Warto podkreślić, że „Dzikość” została uznana za najlepszą książkę roku przez wyróżniono tytułem „The New York Times”, „Kirkus Reviews” i „Christian Science Monitor”, książka zdobyła także pierwszą nagrodę w kategorii „animals and nature” w tegorocznym Nautilus Book Award (zob. carlsafina.org). Polskie tłumaczenie zostało opublikowane nakładem Wydawnictwa Krytyki Politycznej.

Należy wspomnieć, że „Dzikość” to praca obszerna, bo licząca niemalże 600 stron (włączając bibliografię, przypisy, indeks etc.). Pochłania się ją jednak z zainteresowaniem, nie zważając na liczbę rozdziałów czekających jeszcze na lekturę. Niemała w tym zasługa sposobu wydania książki, który sprzyja wygodzie czytania: podział na części jest klarowny, a elementy graficzne wyróżniające poszczególne myśli ułatwiają skupienie się na pojedynczej opowieści. Korespondująca z treścią okładka utrzymana jest w neutralnej kolorystyce, łączącej odcienie zieleni z czernią ilustracji przedstawiającej szympansa. To ciekawy wyróżnik edycji polskiej, ponieważ oryginalne wydanie anglojęzyczne obrazuje kolorową arę, również jedno ze stworzeń prezentowanych w omawianej publikacji.

„Dzikość” to zajmująca opowieść o kilku aspektach funkcjonowania trzech królestw zwierząt – kolejne części historii Safiny odnoszą się do takich grup jak walenie, ary oraz szympansy. Rozpoczyna się cytatem Karola Darwina z kanonicznego dzieła „O pochodzeniu człowieka”: „Im dłużej który przyrodnik bada zwyczaje zwierząt, tem więcej przypisuje rozumowi, mniej zaś bezwiednym instynktom” (cyt. za: s. 5). To swoiste motto ukierunkowuje rzecz jasna tok myślenia czytelnika, opierający się na rozumieniu podejmowania wielu aktywności intencjonalnie. Uzmysławia jednak przy tym kwestię pozornie banalną: zasadniczo punktem odniesienia refleksji odbiorcy jest postawa człowiecza i to przez jej pryzmat ocenia (i schematyzuje) on otaczający świat. Pułapka ta może nieść ze sobą wiele konsekwencji, w tym zubożenie wiedzy na temat królestwa zwierząt, prowadzące do niezrozumienia ich zachowania, a w efekcie – do pogłębiania się przyrodniczej katastrofy.

Przedstawione materiały znakomicie obrazują doświadczenie kultury przez świat nieantropocentryczny: jej kształtowanie, ewolucje związane z przekształcaniem się rzeczywistości, a także, co wzbudza chyba najwięcej emocji w czytelniku, jej „realizowanie” przez konkretnych przedstawicieli swojego gatunku. Safina opisuje wielokilometrowe podróże waleni, „papuzią radość życia”, doświadczenie macierzyństwa szympansic. Opowieści te pozostają z czytelnikiem na długo, zachęcając do dalszego zgłębiania wiedzy na przykład na temat śpiewu humbaków, którego zapis wyruszył w kosmos na pokładzie jednej z sond, zalotów ar żółtoskrzydłych, ptaków szczególnie skupionych na własnym image’u, czy społecznych uwarunkowań życia stad szympansów, poszukujących kandydatki na partnerkę… Różnorodność kultur zwierząt może wprawić odbiorcę w zdumienie: choć wydaje się, zwłaszcza obecnie, w obliczu wszelkich technologicznych udogodnień, że przestrzeń ziemska jest ludzkości dobrze znana, wiele jej elementów wymaga dalszych dociekań.

Jak podsumowuje autor: „Kiedyś zwierzęta nas nie potrzebowały. Teraz potrzebują” (s. 518). „Dzikość” to kolejna interesująca publikacja Safiny z niezwykle istotnym przesłaniem: przyjęcie przez człowieka wspólnotowej perspektywy okazuje się już nie wyborem, a w zasadzie koniecznością. Lektura książki pozwala na oddalenie się od przyjętych stereotypów, co, być może, zaowocuje refleksją, a w efekcie działaniem na rzecz ochrony szeroko rozumianej przestrzeni naturalnej.

LITERATURA:

„Carl Safina”. https://www.carlsafina.org.

Carl Safina: „Dzikość. Jak kultury zwierzęce wychowują rodziny, tworzą piękno i osiągają pokój”. Przeł. Andrzej Wojtasik. Wydawnictwo Krytyki Polityczne. Warszawa 2021 [seria: Seria z morświnem].