Filmy poświęcone problematyce związków romantycznych najczęściej należą do jednego z dwóch rodzajów. Pierwszym są te, które pokazują skomplikowane losy partnerów przed ich szczęśliwym związaniem się. Fabuła osnuta wokół niepewności co do reakcji tej drugiej osoby, a często także wobec własnego zaangażowania prowadzi nas do romantycznego finału z cyklu „i żyli długo, i szczęśliwie”. Inne podejmują wątek rozpadu więzi, ilustrując silny konflikt, nieprzezwyciężalne różnice i wzajemne rany. Stosunkowo mniej mamy obrazów tego, co pośrodku. Gdy nie jest jasne, czy rozumiemy i zwracamy uwagę na swoje potrzeby i troski, a może część z nich okazuje się dla nas jasna, a pozostałe pozostają jakby niewidzialne. W sumie czujemy się kochani, ale… Gdyby myśleć o terapeucie (terapeutach) pary jak o postaciach filmowych, z pewnością główne role przypadłyby im w udziale w obrazie o takiej właśnie „środkowej” fazie relacji. Mogliby przyłączyć się do pary, by wraz z nią spojrzeć na związek. Zaś dzięki temu spojrzeniu udzielić wsparcia, które partnerom pomogłoby podjąć decyzje o tym, by wzmocnić to, co będzie służyć ich relacji, a zredukować to, co może jej zagrozić… Druga książka z serii Diagnoza w psychoterapii par, pod redakcją Bartosza Zalewskiego i Hanny Pinkowskiej-Zielińskiej, jest swego rodzaju „głosem z offu”, który może prowadzić terapeutów par w odegraniu swojej roli w terapii pary. Głosem niezwykle istotnym, bo zarówno dającym ważną wiedzę na temat procesów w terapii par, jak i cierpliwie „uczącym”, jak słuchać siebie (jako terapeuta lub terapeutka) i innych.

Drugi tom rozpoczyna się od podsumowania badań własnych redaktorów poświęconych zjawiskom związanym z granicami prowadzenia terapii par. Kiedy w opinii terapeutów par rozpoczynać, a kiedy nie pracę z parą? Czy przeszkodą dla pracy z parą jest brak motywacji? A jak sprawa wygląda z uzależnieniem lub zaburzeniem psychicznym jednej ze stron? Autorzy nie tylko komentują zebrane odpowiedzi, ale dyskutują je w kontekście współczesnych badań i rekomendacji towarzystw naukowych. Ta metoda analizy jest zresztą obecna w większości rozdziałów tomu. Nie ma on charakteru ściśle mentorskiego, ale pokazuje łączenie perspektyw. W tym kontekście można go uznać za pewien wzorzec wielogłosu, w którego wsłuchanie jest konieczne także w samej terapii. Co mówi teoria, co mówią badania, co mówi mi żywy człowiek z jego doświadczeniem, co słyszę od siebie, a co od pary, którą tworzą te dwie osoby siedzące naprzeciw mnie? Tom drugi Diagnozy w psychoterapii par – jako praca zbiorowa – naturalnie modeluje ten sposób wsłuchiwania się w proces.

W części pierwszej książki znajdziemy jeszcze rozdział o pracy koterautycznej, o standardach diagnozy par (ciekawie okraszony rozmową z udziałem doświadczonej terapeutki), a także wątki poświęcone superwizji oraz niepokojom początkujących terapeutów par. Istotną zaletą tych rozdziałów jest pokazywanie dyskutowanych procesów z odniesieniem do przykładów doświadczeń terapeutów (także własnych doświadczeń autorów rozdziałów). Takie uchylenie rąbka może być niezwykle uwalniające od niepokoju dla osób, które stawiają początkowe kroki w tej dziedzinie psychoterapii. Ma ono także charakter modelujący właściwe zachowania, np. stosunek do superwizji lub standardów towarzystw naukowych. Mimo niejasności, gdzie kończy się diagnoza, a zaczyna proces terapeutyczny w terapii pary, książka Zalewskiego i Pinkowskiej-Zielińskiej wskazuje rolę wyznaczania tej granicy. Jest to także narzędzie zdobywania pewnej jasności w kontekście pracy z parą, zanim na nowo terapeuci otworzą się na niepewność.

W drugiej części opracowania znajdujemy rozdziały poświęcone wybranym szczegółowym problemom terapii par. Znajdziemy w niej rozdział o wykorzystaniu mentalizacji w psychoterapii par, wskazówki do pracy diagnostycznej z parami różnokulturowymi albo jednopłciowymi lub takimi, z którymi praca ma charakter niewolontaryjny. W wielu miejscach autorzy dzielą się analizą przypadków, co pozwala wyjaśniane treści „zobaczyć” w konkretnym zastosowaniu. Książka ta nie jest gotowym zestawem rozwiązań, ale znacząco poszerza kompetencje w tych, specyficznych, sytuacjach w diagnostyce pary.

W tomie pod redakcją Zalewskiego i Pinkowskiej-Zielińskiej, znajdziemy także przydatny (chociażby z samorozwojowego punktu widzenia) sposób zdefiniowania dojrzałej intymności w parze. Anna Król-Kuczkowska wskazuje w swoim rozdziale, iż cechami charakterystycznymi dla takiej intymności są: zdolność do rozumienia i przyjmowania wielu perspektyw, zaciekawienie innym, zdolność do opiekowania się drugim, gdy jest skrzywdzony lub podatny na zranienie, oraz zdolność do proszenia o pomoc i przyjmowania jej. Choć definicja ta może wydawać się trywialna, o wiele za często któryś z tych elementarnych procesów nie realizuje się między dwójką (lub większa liczbą) osób. Zwłaszcza gdy różne doświadczenia nauczyły nas, że odsłanianie siebie jest niebezpieczne. To właśnie oswajanie poczucia zagrożenia w relacji można uznać za jeden z podstawowych celów terapii par, ale i kształcenia terapeuty. Być może jego lakmusowym papierkiem jest z kolei zaciekawienie. Zaciekawić można się w zasadzie wtedy, gdy poczujemy się bezpieczni. Wtedy pojawi się miejsce na szczerą i nieneurotyczną ciekawość.

„Specyficzne zjawiska w diagnostyce par” to literatura specjalistyczna, której adresatem będzie głównie psycholog, psychoterapeuta par lub inna osoba zajmująca się wspieraniem par. Choć unikałem stwierdzenia, że jest to podręcznik diagnozy par, sądzę, że można go uznać za bardzo przydatny profesjonalny poradnik, który obrazuje także dobre praktyki w psychoterapii. Wskazuje, że uczenie się tego, jak pomagać, wymaga poznawania siebie, przyswajania wiedzy i bycia na czasie z doniesieniami badań, ale i wsłuchiwania się w doświadczenia innych. W opracowanie Zalewskiego i Pinkowksiej-Zielińskiej zdecydowanie warto się wsłuchać.

„Diagnoza w psychoterapii par. Tom 2: Specyficzne zjawiska w diagnostyce par”. Red. Bartosz Zalewski, Hanna Pinkowska-Zielińska. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2022.