ISSN 2658-1086
Wydanie bieżące

1 lipca 13 (469) / 2023

Edyta Gryksa-Pająk,

HOMER DLA KAŻDEGO, CZYLI PRZYGODY ODYSEUSZA I LITERATURA DZIECIĘCA (ELIZABETH HALE, MIRIAM RIVERLEA: 'CLASSICAL MYTHOLOGY AND CHILDREN'S LITERATURE... AN ALPHABETICAL ODYSSEY')

A A A
Postać homerowego Odyseusza od lat interesuje i inspiruje osoby badające świat antyczny i pasjonujące się nim. Niezwykle nośny mit, intrygująca historia tułaczej podróży wykreowana na kartach „Odysei” stały się motywami przewodnimi wielu dzieł, nie tylko literackich. Topos podróżnika, słynnego homo viator, jakim mianowano Odyseusza, powraca niejednokrotnie w utworach muzycznych, poetyckich, prozie czy szeroko pojmowanej sztuce. W świetle tradycji antycznej bohater homerowego eposu stał się symbolem ludzkiego losu, umiejętności stawiania czoła licznym przeszkodom i niedogodnościom, wytrwałości, a także sprytu. Tym ostatnim wykazał się szczególnie podczas spotkania z cyklopem Polifemem, którego podstępnie oślepił. Należy pamiętać, że to właśnie Odyseusz, znużony przedłużającym się oblężeniem Troi, był pomysłodawcą stworzenia słynnego konia trojańskiego.

Przygody, jakich doświadczył podczas swojej wieloletniej podróży, po raz kolejny stały się przedmiotem badawczych rozważań, przy czym warto zwrócić uwagę na ich nietuzinkową odsłonę. Bogato ilustrowana publikacja „Classical Mythology and Children’s Literature… An Alphabetical Odyssey” autorstwa Elizabeth Hale i Miriam Riverlea, to doskonała propozycja, która ucieszy nie tylko oko, ale i umysł każdego czytelnika i każdej czytelniczki. Całość ułożona została tematycznie, a motywy przywodnie uporządkowano alfabetycznie (np. A = Adaptation, B = Beasts, J = Journeys, L = Labyrinth, M = Mythical and Magical Beings, O = Olympians). Każdej literze przyporządkowana została wyspa, która pojawia się na wewnętrznej okładce w formie mapy (projekt wykonany przez Steve’a K. Simonsa). Otwiera ona przez czytajacymi możliwość „podróżowania” po kartach książki, odkrywania na nowo poznanych wcześniej wątków, powracania do nich w świetle kolejnych zagadnień. Motywy związane z Odyseuszem i jego podróżami, podobnie jak intrygujące wątki zaczerpnięte z antycznych mitologii, zostały opracowane w bardzo szerokim spektrum, jakim jest literatura dziecięca. Nacisk położono nie tylko na kluczowe dla Odyseuszowej podróży wątki, lecz także na towarzyszące przygodom bohatera emocje, poboczne postaci oraz wpływ, jaki homerowy epos wywarł na współczesny światopogląd literacki i kulturowy. Czytelnicy i czytelniczki znajdą tu ciekawostki nie tylko na temat trojańskiego konia, Kirke czy wiernego psa Argosa, lecz także spotkania z Minotaurem, wyprawy Jazona i Argonautów po złote runo oraz Syzyfa.

Choć książka, podobnie jak większość publikacji o charakterze naukowym, nie jest adresowana konkretnie do dzieci, autorki mają nadzieję, że zainteresuje się nią szerokie grono odbiorców (również młodszych, którzy podczas lektury mogą prosić o pomoc rodziców [zob. s. 45]). Tym samym łamią pewne schematy i wychodzą naprzeciw oczekiwaniom czytelniczek i czytelników, także tych spoza sceny naukowej i badawczej: „Nawet dzieci (i ci, którzy im czytają) mogą cieszyć się Odyseją. Relacje z książek, takich jak »Mały mistrz Homer: Odyseja. Elementarz potworów!« napisany przez Jennifer Adams i zilustrowany przez Alison Oliver (2017), przedstawiają proste fragmenty oryginału, z atrakcyjnymi zdjęciami opatrzonymi tekstem, takim jak: »Idź do swojego chlewu i zostań tam!« woła uśmiechnięta Kirke; »Najpierw zjem wszystkich twoich przyjaciół, a potem zjem ciebie« pada podczas rozmowy z Cyklopem, który czyta książkę kucharską (zatytułowaną »Radość gotowania ludzi«), gdy owce bawią się u jego stóp. Takie proste opowiastki nie oddają pełnego kontekstu; jednak lubią bawić się popularnymi elementami historii. Chociaż mogą przedstawiać dobrze znane postacie bardzo młodym czytelnikom, również dorosłym dostarczają radości z ich poznania oraz stosowanych w opowiastkach żartów” (s. 37; tłum. własne).

Droga, którą przemierza Odyseusz, trudności, jakim stawia czoła, to metaforyczny labirynt, pełen niespodzianek, pułapek i zwrotów akcji. Tradycja labiryntu – sieci splątanych dróg, które prowadzą do umieszczonego wewnątrz celu, sięga zarania dziejów (zob. Stępak 2016: 296). Wewnątrz czyha na człowieka nieznane, które może być niebezpieczne, a nawet śmiercionośne. Wejście w głąb nieznanych korytarzy i ścieżek samo w sobie wiąże się z poczuciem zagrożenia, samotności czy niepewności (zob. Lewicka 2017: 40). To właśnie labiryntowi i jego interesującej historii poświęcony jest jeden z rozdziałów książki. Autorki podkreślają, że jego formę każdy może wyobrazić sobie i wykreować w zupełnie inny sposób. Dla niektórych przyjmuje on kształt prostokąta pełnego zakrętów i ślepych zaułków. Jest mroczny i przerażający. Dla innych, jak w przypadku publikacji autorstwa Marcii Williams („Greek Myths”), może być pełen złotych kolumn i odkrywać przez odbiorcą nieco inną sferę tajemniczości (zob. s. 214). Ciekawy przykład stanowi ponadto książka „Brick Greek Myths” (autorkami są Amanda Brack, Monica Sweeney, Becky Thomas, 2014), w której nie tylko Minotaur, ale i inni mitologiczni bohaterowie przedstawieni zostali jako figurki zbudowane w klocków Lego (zob. s. 216). Należy dodać, że labirynt może być także doskonałą formą rozrywki. W XVI-wiecznych renesansowych ogrodach popularnością cieszyły się strzyżone labirynty roślinne, które stały się w Europie sposobem na ciekawe i jednocześnie pełne refleksji spędzanie czasu (zob. Stępak 2016: 296).

Po dziś dzień stanowi labirynt również symbol poszukiwania drogi życia, pogoni za szczęściem i spełnieniem. Tym samym labiryntem mogą stać się uczucia, myśli, pragnienia, okresy życia, relacje międzyludzkie czy kryzysy psychiczne (zob. Stępak 2016:. 297), a każdy, kto go przemierza, może być uznany za mitycznego Tezeusza i stawiać czoła przeciwnościom losu: „Rywalizacja z labiryntem jest grą nierówną, aczkolwiek nie skazaną na niepowodzenie, raczej wymuszającą mozolne zmagania, walkę z nieprzychylną strukturą, ale przede wszystkim z samym sobą. Realna konstrukcja labiryntu stała się więc niejako w sposób naturalny symbolem konotującym określone stany i sytuacje. Dzieje się tak już w klasycznym micie o Tezeuszu, który, wchodząc do siedziby Minotaura, jawił się odważnym i walecznym, ale jeszcze nie mężczyzną, lecz młodzieńcem. Jako zwycięzca powrócił odmieniony – oto ukazał się dorosły, stał się nowym człowiekiem” (Lewicka 2017: 40).

Przemierzanie labiryntu to metaforyczna odkrywcza podróż w głąb siebie, która pozwala zmierzyć się z własnymi lękami. Choć konstrukcja sama w sobie może wydawać się chaotyczna i niespójna, jest odzwierciedleniem głębokiej mądrości, także fizycznej (zob. Lewicka 2017: 39). Doskonale opracowana została także konstrukcja omawianego rozdziału. Autorki zawarły w nim m.in. tabelę tytułów publikacji na temat labiryntu i wszelkiego rodzaju układanek (s. 215), przedstawień Minotaurów w komediach, tragediach, nowelach, kreskówkach oraz książkach ilustrowanych (s. 222), przykładów adaptacji i nowych interpretacji mitu o Tezeuszu i Ariadnie (s. 222), archeologicznych przygód w Knossos (s. 225). Zachęcają także do dalszej lektury, wskazując godne uwagi publikacje (s. 226).

Recenzowana praca bez wątpienia zasługuje na uwagę kolejnych czytelników i czytelniczek. Jest doskonale opracowaną pozycją naukową, w której intrygujący i bogaty materiał badawczy potraktowany został w sposób ważki, a jednocześnie nietuzinkowy. Wykorzystanie interesujących i barwnych ilustracji, precyzyjnie opracowana rama konstrukcyjna książki pozwalają odbiorcom i odbiorczyniom przenieść się oczami wyobraźni do antycznego świata wielkich dzieł, uznanych postaci. Ta praca otwiera drogę dla pasjonatów i pasjonatek mitycznych wypraw i zapierających dech w piersiach przygód. Zabiera w podróż w czasie balansując umiejętnie między starożytnością a współczesnością. Pozwala odkryć najgłębsze tajniki antycznych wątków zapisanych na kartach mitologii i dowodzi ich uniwersalności. Stale reinterpretowane, z nowymi wydźwiękami i w oryginalnych osłonach zachowują bohaterów mniej i bardziej znanych opowieści w naszej pamięci i nie pozwalają, by tak pasjonujące motywy pokryły się kurzem zapomnienia.

LITERATURA:

Lewicka B.: „Labirynt – od starożytności do ponowoczesności. Figura uniwersalna”. W: „W sieci i w matni społecznej”. Red. : P. Skudrzyk, M. Suchacka, M. Szczepański. Katowice 2017.

Stępak J.: „Tajemnice labiryntów. Geneza, znaczenie i perspektywy dla arteterapii”. „Kultura – społeczeństwo – edukacja” 2016, nr 2.
Elizabeth Hale, Miriam Riverlea: „Classical Mythology and Children’s Literature… An Alphabetical Odyssey”. Ilustracje: Steve K. Simons. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa 2022 [seria: Our Mythical Childhood].