Bogdan de Barbaro jest profesorem psychiatrii i psychoterapeutą systemowym o długoletnim doświadczeniu. Kierował m.in. Zakładem Terapii Rodzin Katedry Psychiatrii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Poza dorobkiem naukowym i terapeutycznym Profesor de Barbaro jest także aktywny jako „diagnosta współczesności”, nie unikając wypowiedzi w esejach, czy wywiadach. Książka „Po co światu psychoterapia”, która ukazała się nakładem wydawnictwa Mando Inside, stanowi zbiór wywiadów i krótkich tekstów. Znajdziemy w nich bieżące diagnozy zjawisk społecznych, politycznych oraz dotyczących zdrowia psychicznego Polaków, ale też sporo ponadczasowej refleksji nad drogami ludzi do siebie. Czasem prostymi, częściej trudnymi.

Książka jest podzielona na pięć części, które podejmują zagadnienia roli historii życia w relacjach interpersonalnych (rozdział 1), reagowania na sytuacje i zjawiska kryzysowej, jak pandemia koronawirusa (rozdział 2), budowania relacji interpersonalnych (rozdział 3), zachowań i postaw obywatelskich (rozdział 4) oraz rozumienia siebie samego (rozdział 5). Można powiedzieć, że wraz z autorem przechodzimy od skupienia się na relacji wobec Innego do skupienia się na relacji wobec siebie. Warto jednak zaznaczyć, iż tak jak w podejściu systemowym do terapii – które reprezentuje Bogdan de Barbaro – tak i w tej pozycji błąd stanowiłoby myślenie, iż kierunek namysłu jest jednoznaczny. Psycholog w licznych miejscach książki zaprasza do tzw. myślenia cyrkularnego, gdzie niepotrzebne są kategorie przyczyn i skutków, a interesujące okazuje się wzajemne powiązania. Przyczyny i skutki nie są nieistotne, ale nadmierna koncentracja na ich ostrym wskazywaniu oddala nas od tańca, jaki ludzie ze sobą uprawiają, gdzie ruch jednej osoby zawsze jest wywołany i pociąga za sobą ruch drugiej. Książkę tę można zatem czytać w obu kierunkach.

Jest kilka podstawowych motywów w wywiadach i esejach de Barbaro. Po pierwsze, kładzie on nacisk na sprawczość jako potrzebę człowieka, ale i kryterium jego dobrostanu i psychicznego zdrowia. Człowiek potrzebuje poczucia, iż jest zdolny do realizacji celów, kontroli jakiejś przestrzeni rzeczywistości. Wychowanie, ale i świadome funkcjonowanie – o ile mają być zdrowe – powinny ośmielać człowieka do działania, do odczucia sprawczości. Wątek ten posłuży zarówno w kontekście przyglądania się najbliższym relacjom (jak te w rodzinie), jak i w kontekście kultury czy polityki. Które to prądy kulturowe czy systemy polityczne dają poczucie sprawczości, a które– czasem subtelnie – go pozbawiają?

Po drugie, relacja wobec Innego. Można powiedzieć, że zwracanie uwagi na tę metaforę komunikacyjną jest cechą szczególną terapeutów systemowych i konstruktywistów społecznych. Profesora de Barbaro można z pewnością zaliczyć do obu podejść, stąd nie dziwi jego odniesienie do inności. Inność jest w jego wywiadach zarówno biologiczną koniecznością – produktem ewolucji zachowań społecznych, jak i codziennym napięciem w relacjach interpersonalnych. Napięciem, które można wytrzymywać, ale i oswajać. Autor publikacji zachęca, by owo oswajanie przebiegało po linii zaciekawienia. Zaciekawić się Drugim, Innym – to w dużej mierze puenta tej książki.

Zbiór „Po co światu psychoterapia” jest też o wartościach. Profesor de Barbaro pokazuje czytelnikowi świat swoich wartości, ale również wskazuje, iż niektóre z nich mogłyby stanowić podłoże „lepszego świata”. Nie powstrzymuje się autor także od diagnoz dotyczących konfliktów wartości w kontekście świata polityki. Choć można uznać te wypowiedzi za własne stanowiska de Barbaro, nie zaś za stanowisko nauki lub psychoterapii, które on reprezentuje, to z pewnością stanowią one punkt wyjścia do rozmowy. Do rozmowy o kształcie obywatelskości, o standardach polityki, gdy wchodzi w konflikt z ludzkim (zawinionym lub niezawinionym) cierpieniem, o kształt publicznej aktywności. Dobrze, by te partie książki, zaprosiły czytelników i czytelniczki do rozmowy. Wszak poznanie Innego (z jego poglądami) może skutkować pogłębieniem komunikacji. A dzięki niemu lepszym kontaktem.

W książce pojawiają się także wątki dotyczące pewnych ram indywidualnych w zakresie myślenia o sensie życia. Bardzo często autor przytacza ramy, które zaczerpnięte są z tekstów religijnych, w tym z tradycji chrześcijańskiej. Kategoria „dobrych zawodów” z Listów Pawłowych jest nader często motywem wywiadów de Barbaro. Gdyby spojrzeć globalnie na te wypowiedzi, można by powiedzieć, iż mamy oto do czynienia z egzemplifikacją przejęcia kulturowej kategorii w indywidualny system wyjaśniania, co wedle niektórych badaczy, np. Gordona Allporta, stanowi kryterium dojrzałości osobowościowej. Nie jest naszym zadaniem diagnozowanie, czy autor książki ma dojrzałą osobowość, ale raczej można wskazać, jak taka internalizacja kulturowej wartości organizuje doświadczenie i interpretację rzeczywistości. Dla de Barbaro jest pewny probierzem oceny zachowań i postaw własnych, także w rzeczywistości, która gwałtownie się zmienia.

Tytuł książki można uznać za ogólną informację o perspektywie, z jakiej prowadzony będzie w niej namysł nad rzeczywistością. To nie jest książka o terapii, a raczej publikacja o tym, co wnosi do widzenia rzeczywistości kształtowany w trakcie terapii sposób patrzenia. Psychoterapia byłaby więc światu po to, by inaczej patrzeć na rzeczywistość, głębiej ją (i siebie w niej) rozumieć, może także po to, by wskutek tego zrozumienia pełniej i godniej w niej żyć.

Bogdan de Barbaro: „Po co światu psychoterapia”. Mando Inside. Warszawa 2023.