„Niewidzialni rodzice. Jak rozmawiać o niepłodności” to obok „Kiedy zamknęłam za sobą drzwi. Historie kobiet, których proces leczenia niepłodności nie zakończył się ciążą” jedna z dwóch pozycji napisanych przez Annę Wietrzykowską w minionym właśnie roku. Autorka, psycholożka i psychoterapeutka systemowa pracująca z osobami w trakcie leczenia niepłodności, pochyla się w nich szeroko nad specyfiką psychologiczną przedłużających się starań o dziecko (w drugiej z wymienionych książek – niezakończonych scenariuszem ciąży). Warto w tym miejscu nadmienić, że, choć wciąż obwarowana sporym tabu (zwłaszcza w środowisku rodzinnym), niepłodność to choroba, która dotyka 10-16% par, co przekłada się na około milion par w Polsce. Może być zatem powszechniejsza, niż wydaje się osobom, które jej bezpośrednio nie doświadczają. Dodatkowo, szacuje się, że ta liczba z biegiem lat będzie rosła, a niepłodność zostanie z nami na dłużej. Dlatego też, jak wskazuje Wietrzykowska – warto jej zrobić miejsce przy wspólnym stole.

„Niewidzialni rodzice” to książka, która w zamyśle ma znosić mur braku lub nieadekwatnej komunikacji pomiędzy osobami zmagającymi się z niepłodnością a tymi, które takiego doświadczenia nie mają – stąd podtytuł „Jak rozmawiać o niepłodności”. Jednak Wietrzykowska w swojej propozycji daje o wiele więcej – to nie tylko zestaw rad i reguł komunikacyjnych (choć te także znajdują w książce swoje miejsce), ale przyczynek do głębokiego zrozumienia mechanizmów psychologicznych, jakie pojawiają się w sytuacji przedłużających się starań o dziecko i procesu leczenia niepłodności. Takie zrozumienie, w połączeniu z konkretnymi propozycjami komunikacyjnymi, może dać w relacji naprawdę obiecujący rezultat w postaci bardziej empatycznego i głębokiego wsparcia dla bliskich, którzy się mierzą z tego typu trudnościami.

Wietrzykowska w swojej – niewielkich rozmiarów i bardzo przystępnej – książce kondensuje najważniejsze zagadnienia towarzyszące parom w sytuacji niepłodności. Pomimo tego, że tok dyskursu będzie zrozumiały nawet dla osoby niezwiązanej, a nawet niezainteresowanej dotąd problematyką psychologiczną, propozycja wolna jest od nadmiernych uproszczeń. W sposób kompleksowy i zarazem zwięzły wyjaśnia i opisuje trudności psychologiczne, jakie pojawiają się często na drodze leczenia niepłodności, a mianowicie: charakterystykę niepłodności jako choroby oraz sposobów adaptacji do niej; tabu, jakie wokół niej funkcjonuje (co często zmusza parę do prowadzenia „podwójnego” życia); problematykę utraty i żałoby (w mniej lub bardziej uznanym społecznie wymiarze); zagadnienia związane z rolą emocji i przekonań dotyczących choroby, by wreszcie zejść do najbardziej nieobecnych w powszechnym dyskursie, intymnych obszarów, jak problemy natury seksuologicznej w przedłużających się staraniach o dziecko czy też jednopłciowych par na drodze do rodzicielstwa.

Wielką wartością „Niewidzialnych rodziców” jest także mocno systemowa orientacja książki. Wietrzykowska – jako psychoterapeutka pracująca właśnie w nurcie systemowym – równie wiele uwagi, co kondycji psychologicznej pary zmagającej się z niepłodnością, poświęca jej osadzeniu w systemie rodzinnym. Wnikliwie pochyla się nad zagadnieniami związanymi z przekazami rodzinnymi dotyczącymi narodzin, rodzicielstwa i ról, jakie przypisywane bywają dzieciom. Nie unika tematu tabuizacji trudnych doświadczeń, które przemilczane w pokoleniu, którego dotyczyły, „wracają jako ważne w kolejnych pokoleniach. Wypowiedziane głośniej, bo nie tylko za siebie. Przemilczanie ważnych spraw nie sprawia, że one znikają. Raczej towarzyszy temu napięcie, które odczuwają wszyscy wokół. Jest coś, o czym nie wolno mówić. Prędzej czy później pojawi się ktoś, kto przerwie to milczenie krzykiem, nie wytrzymując dłużej napięcia” (s. 155). Zwraca też autorka uwagę na to, jaką wagę ma adekwatne umiejscowienie trudnych doświadczeń w historii własnego życia i historii całej rodziny – stworzenie narracji, która nie jest dla nikogo obciążająca i nie przypisuje żadnych ról (dzieciom, na które długo czekano, często przypisuje się różne role: „wybawcy, cudu, bohatera czy niewdzięcznika” [s. 144]) to zadanie niełatwe, ale niezbędne dla prawidłowego kształtowania tożsamości dziecka i rozwoju własnej osobowości.

Mówiąc o niepłodności, trudno uniknąć tematu parentyfikacji – a więc swoistego odwrócenia ról pomiędzy rodzicem a dzieckiem, polegającego na tym, że to dziecko ma spełniać potrzeby emocjonalne rodzica. Jest to zbiór postaw i zachowań wobec dziecka (dzieci), który często zostaje przekazywany międzypokoleniowo, a sytuacja pojawienia się potomstwa z niepłodnością w tle bardzo sprzyja jego kontynuacji. Sądzę, że każdy z nas nieraz słyszał słowa: „Moje życie będzie pełne dopiero wtedy, gdy będę miał/a dziecko”, nie do końca zdając sobie sprawę z ciężaru odpowiedzialności, jaki takie twierdzenie kładzie na (nienarodzonym, a często nawet jeszcze niepoczętym) dziecku. Tymczasem to właśnie jeden z przejawów parentyfikacji – czyli przypisywania dzieciom odpowiedzialności za dobrostan emocjonalny rodziców. Wietrzykowska umiejętnie tłumaczy ten mechanizm, posługując się dobitnymi przykładami, ukazując możliwe konsekwencje tego typu postaw rodzicielskich dla sposobu funkcjonowania w dorosłym życiu.

„Niewidzialnych rodziców” wieńczy opis studiów przypadków, które stanowią dodatkową ilustrację psychologicznych zagadnień rozwijanych w książce. To przejmujące opowieści, w których autorka umiejscawia historię zmagań z niepłodnością (fikcyjnych) bohaterek i bohaterów w szerszym kontekście przekazów rodzinnych, uwydatniając rolę tajemnic rodzinnych, utrat, postaw związanych z lojalnością wobec przodków, bezdzietności, przekonań i oczekiwań dla tego, z czego utkani są sami bohaterowie i bohaterki i jak wygląda ich życiowy, często nieuświadomiony, bagaż.

Książka Anny Wietrzykowskiej to nieocenione źródło wiedzy o funkcjonowaniu w obliczu niepłodności zarówno dla osób, których ta choroba bezpośrednio nie dotyczy, jak i dla samych par będących w trakcie przedłużających się starań o dziecko. Dla pierwszej grupy może stanowić szeroki przewodnik po świecie wewnętrznym par czekających na dzieci „zbyt długo” i tym, co mogło go ukonstytuować, a dla drugiej zaś – okazję do introspekcji i zatrzymania się wokół swojej kondycji psychologicznej. Być może pomoże uzyskać lepsze rozumienie siebie i swojego funkcjonowania w chorobie, może będzie inspiracją do głębszych poszukiwań, na przykład na drodze psychoterapii. Niezależnie od tego, w czyje ręce trafi – sądzę, że wiedza w niej zawarta okaże się kojąca, zwłaszcza w tak zmiennym i trudnym do przewidzenia obliczu choroby.

Anna Wietrzykowska: „Niewidzialni rodzice. Jak rozmawiać o niepłodności”. Wydawnictwo Filia. Poznań 2023.