ISSN 2658-1086
CHA, CHA, CHA, CHA (OLGA DRENDA: 'SŁOWO HUMORU')
Marta Bieganowska-Molendowska,
ZDROWIE PSYCHICZNE W WERSJI POP (ALEKSANDRA PIĘTA: 'ZDROWIE PSYCHICZNE. INSTRUKCJA OBSŁUGI')
PORADNIK PRACY Z NIEŚWIADOMOŚCIĄ (KEILA SHAHEEN: 'PRACA Z CIENIEM. DZIENNIK MOTYWACYJNY, DZIĘKI KTÓREMU POZNASZ, PRZEKROCZYSZ I ZINTEGRUJESZ SWOJE CIENIE')
A
A
A
Rynek książek z zakresu rozwoju osobistego nadal ma się dobrze i póki co nie widać jego przesytu. Wciąż wznawiane i kupowane są te uznawane za kultowe oraz wydawane prace nowe, które albo faktycznie dodają coś nowego do podjętego tematu, albo po prostu są zwyczajnymi „odgrzewanymi kotletami”, parafrazującymi stare publikacje praktycznie jeden do jednego. Jako osoba zainteresowana rozwojem osobistym, psychologią, filozofią i duchowością śledzę krytycznie nowości w zakresie książek samopomocowych. Ostatnimi czasy moją uwagę przykuła „Praca z cieniem. Dziennik motywacyjny, dzięki któremu poznasz, przekroczysz i zintegrujesz swoje cienie” Keily Shaheen.
Trochę kontrowersji na start
Publikacja dotyczy koncepcji cienia autorstwa Carla Gustava Junga. Już po otwarciu pracy widzimy „Wyrazy uznania ze wszystkich stron świat”, czyli po prostu zbiór wypowiedzi różnych osób, które polecają poradnik. Niestety nie znajdziemy tam żadnego jungisty, natomiast są tam terapeuci, doktorzy psychologii, jeden coach, osoby bez afiliacji (po wpisaniu w Google wyszło mi, że mogą to być celebryci bądź influencerzy), a także nauczyciele duchowi (np. „uniwersalny szaman rytualny”). Taki skład osób polecających książkę o praktycznym zastosowaniu psychologii analitycznej może wzbudzić uzasadnione wątpliwości co do merytoryczności.
Podobnie zresztą może zadziałać biogram autorki, którego brak w samej książce. Ze strony wydawcy dowiadujemy się, że: „Keila Shaheen to twórczyni Zenfulnote oraz autorka »Pracy z cieniem. Studiowała różne metody terapeutyczne, w tym mindfulness, psychologię energetyczną, myślenie kreatywne oraz terapię dźwiękiem. Jest certyfikowaną terapeutką poznawczo-behawioralną, uzyskała również uprawnienia do prowadzenia treningów Dharma Jogi. Jej działalność jest odpowiedzią na ograniczenia wynikające z tradycyjnej terapii i wypływa z zainteresowania alternatywnymi metodami uzdrawiania i kształtowania umysłu. Stworzona w 2021 platforma Zenfulnote powstała, by wspierać innych w procesie powrotu do zdrowia psychicznego. »Praca z cieniem« pomaga czytelnikom odkryć i uzdrowić głębokie warstwy podświadomości” (marginesy.com.pl/autor/658). Widzimy więc osobę mającą z jednej strony kwalifikacje w terapii, która podlega najlepszej walidacji naukowej (zob. „Przegląd metaanaliz…” 2022), z drugiej zaś strony otwierającą się na nowe, mniej konwencjonalne metody. Jungowskie podejście wychodzi z innych założeń niż psychologia behawioralno-poznawcza, a równocześnie nie jest jednoznacznie tożsame z całą paletą alternatywnych podejść do umysłu. Stąd też z bardzo dużym krytycyzmem zapoznawałem się kolejnymi stronami książki.
W cieniu merytoryki
Pierwsza część jest wprowadzeniem teoretycznym, gdzie dowiadujemy się, czym jest cień, oraz dostajemy krótką informację o Jungu i jego koncepcji. Definicja ciemnej strony psychiki zostaje poprawnie sformułowana. Problem zachodzi, gdy autorka próbuje w jednym zdaniu wyjaśnić, czym jest nieświadomość zbiorowa: „nieświadomość zbiorowa zawiera archetypy, uniwersalne symbole i motywy współdzielone przez wszystkich ludzi” (s. 14). Ta definicja komplikuje sprawę, bo w zasadzie archetypy nie są symbolami i motywami, lecz jedynie przejawiają się w nich. Prawdopodobnie chodziło tylko o pokazanie w zwięzły sposób szerszego aspektu myśli Szwajcara, lecz odbiło się to niestety na merytoryce. Tak samo sprawa się ma z wykresem przedstawiającym jungowską koncepcję psychiki z oznaczeniem archetypów animy, animusa i Jaźni, który kompletnie nie zostaje omówiony.
Dla treści książki wspomnienie o nieświadomości zbiorowej i całym modelu psychiki proponowanym przez psychologię analityczną nie ma żadnego znaczenia, bo właściwe praca z cieniem to praca z nieświadomością indywidualną. Shaheen zaraz po tym chce jeszcze pokazać wpływ Junga na inne ważne osobowości psychologii, co też nie wychodzi publikacji na dobre: „Teorie Junga wywarły ogromny wpływ na rozwój psychologii i były kontynuowane przez innych psychoanalityków, w tym Sigmunda Freuda i Melanie Klein” (s. 15). Faktycznie współpraca Freuda i założyciela psychologii analitycznej nieco odmieniła psychoanalizę (np. pojęcie kompleksu, terapia osób z psychozą, wprowadzenie empiryzmu, metoda amplifikacji czy treningi analizy), ale też różnica zdań pomiędzy dwoma badaczami doprowadziła do zerwania ich relacji. Freud w zasadzie przyjął tylko to, co rozwijało jego podejście, gdy jednak Jung zaczął proponować nowe rozwiązania, został wyłączony z grona psychoanalityków i musiał założyć własną szkołę psychologiczną (zob. Samuels, Shorter, Plaut 1994: 160). Z kolei nie wiem, czy Melanie Klein faktycznie odwoływała się do myśli Szwajcara, natomiast na pewno była przekonana o wrodzonej strukturze psyche człowieka, co jest podobne do teorii archetypów (zob. tamże, s. 44). Psychoanalityczka mogła znać pisma Junga, lecz nie znalazłem informacji, żeby się do niego odnosiła i była kontynuatorką jego rozważań. Udało mi się ustalić tylko to, że bazowała na swoich obserwacjach z pracy klinicznej z dziećmi (zob. Szpak 2013: 50-51; Segal 2013: 62). Trudno więc mówić o tym, że Klein kontynuowała myśl jungowską, z przeczytanych przeze mnie tekstów wynika raczej, że jako psychoanalityczka korespondowała z koncepcją Freuda i ją rozszerzała (zob. Urban 2012). Jeśli już faktycznie Shaheen chciałaby napisać coś o osobach inspirujących się myślą Junga i podążających za nią, to raczej powinna wymienić choćby Jamesa Hillmana czy Josepha Campbella.
Podane przez autorkę „Pracy z cieniem” informacje są zatem nieprecyzyjny i mogą wprowadzić więcej zamieszania niż korzyści. Przede wszystkim są jednak zupełnie zbędne w książce o cieniu, który jest przedstawiony poprawnie. We wstępie na zdecydowaną pochwałę natomiast zasługuje informacja, że praca nieświadomością nie zawsze jest możliwa w pojedynkę: „Choć każdy może to wykonać samodzielnie, niekiedy warto rozważyć zwrócenie się do certyfikowanego specjalisty w zakresie zdrowia psychicznego, zwłaszcza w przypadku osób, które doświadczyły ciężkiej traumy lub przemocy” (s. 11).
Wyjście z cienia – ćwiczenia, narzędzia, obserwacje i techniki
Zdecydowanie lepiej prezentuje się późniejsza część wstępu, gdzie autorka wprowadza już ogólne informacje o pracy z cieniem, zwracając uwagę na rolę odpowiedniego nastawienia, które będzie istotne w kwestii bezpiecznej pracy z nieświadomością. Przedstawione też zostają niektóre techniki, które potem zostaną szerzej omówione, oraz wstępnie obszary, w których można dostrzec swoje cienie. Ponadto pokazane zostają różne heurystyki, mechanizmy i błędy poznawcze, które mogą utrudnić rozpoznawanie działania nieświadomości.
Po wstępie czytelnik przechodzi już do najważniejszej części, czyli podzielonego na trzy części narzędziownika zawierającego ćwiczenia, techniki i sposoby umożliwiające kontakt z nieświadomością i przepracowywanie jej treści. Na przykład uzupełnianie luk w tekście na zasadzie szybkich skojarzeń, co koresponduje z testem skojarzeń słownych prowadzonym przez Junga we wczesnych latach działalności (zob. Samuels, Shorter, Plaut 1994: 204-206). Interesujące okazują się też medytacje przy narracjach, które odsłuchuje się z nagrań (te dostępne są po zeskanowaniu kodu QR). Nawiązują one do metody aktywnej imaginacji, która polega na wyobrażaniu sobie treści nieświadomości w celu skontaktowania się z nimi (zob. tamże, s. 24-25). Pojawiają się również metody pracy z przeszłością z uwzględnieniem kontaktowania się ze swoim wewnętrznym dzieckiem. Jest też szereg porad i ćwiczeń pomagających rozładować emocje, poprawić swoje pouczcie własnej wartości oraz „ugruntować się”. To ostatnie dotyczy równowagi wewnętrznej, której wymaga praca z cieniem, żeby była bezpieczna i znośna dla człowieka. Sporą dozę krytycyzmu wzbudziła we mnie jednak technika, której wcześniej nie znałem. Jest nią EFT, czyli inaczej mówiąc tapping. Polega ona na oklepywaniu odpowiednich części ciała w celu przepracowania trudnych emocji i stresu. Wydało mi się dość proste i „szarlatańskie”, jednak zmieniłem zdanie, gdy zajrzałem do badań. Okazuje się, że istnieją dowody na skuteczność tej techniki (zob. Church, Stapleton, Vasudevan, O’Keefe 2022)
***
„Pracę z cieniem”, mimo moich wątpliwości pojawiających się już na początku książki, można uznać za pozycję udaną. Błędy merytoryczne dotyczą tych kwestii, które mogłyby się w publikacji wcale nie pojawić. To, co najważniejsze w poradnikach, a więc narzędzia, techniki i spostrzeżenia dotyczące obranego tematu, jest w moim uznaniu odpowiednio przedstawione i dopasowane.
LITERATURA:
Church D., Sapleton P., Vasudevan A., O’Keefe T.: „Clinical EFT as an evidence-based practice for the treatment of psychological and physiological conditions: A systematic review”. „Frontiers in Psychology” 2022, vol. 13. DOI: 10.3389/fpsyg.2022.951451.
„Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością psychoterapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu zaburzeń psychicznych”. Warszawa 2022. https://www.pttpb.pl/wp-content/uploads/2022/11/PrzegMeta_v3.pdf.
Samuels A., Shorter B., Plaut F.: „Krytyczny słownik analizy jungowskiej”. Przeł. W. Bobecki, L. Zielińska. Wałbrzych 1994.
Segal H: „Melanie Klein”. Przeł. J. Groth. Warszawa 2013.
Szpak M.: „Nieświadoma fantazja jako przedmiot naukowej dyskusji w Brytyjskim Towarzystwie Psychoanalitycznym w latach 1943-1944”. W: „Psychoterapia” 2013, nr 3. https://ruj.uj.edu.pl/server/api/core/bitstreams/e7d983d2-9134-49d8-aa80-36358d283848/content.
Urban E.: „Jungian and Kleinian Notions of the Inner World”. https://psychoanalyticmuse.blogspot.com/2012/09/elizabeth-urban-jungian-and-kleinian.html.
Trochę kontrowersji na start
Publikacja dotyczy koncepcji cienia autorstwa Carla Gustava Junga. Już po otwarciu pracy widzimy „Wyrazy uznania ze wszystkich stron świat”, czyli po prostu zbiór wypowiedzi różnych osób, które polecają poradnik. Niestety nie znajdziemy tam żadnego jungisty, natomiast są tam terapeuci, doktorzy psychologii, jeden coach, osoby bez afiliacji (po wpisaniu w Google wyszło mi, że mogą to być celebryci bądź influencerzy), a także nauczyciele duchowi (np. „uniwersalny szaman rytualny”). Taki skład osób polecających książkę o praktycznym zastosowaniu psychologii analitycznej może wzbudzić uzasadnione wątpliwości co do merytoryczności.
Podobnie zresztą może zadziałać biogram autorki, którego brak w samej książce. Ze strony wydawcy dowiadujemy się, że: „Keila Shaheen to twórczyni Zenfulnote oraz autorka »Pracy z cieniem. Studiowała różne metody terapeutyczne, w tym mindfulness, psychologię energetyczną, myślenie kreatywne oraz terapię dźwiękiem. Jest certyfikowaną terapeutką poznawczo-behawioralną, uzyskała również uprawnienia do prowadzenia treningów Dharma Jogi. Jej działalność jest odpowiedzią na ograniczenia wynikające z tradycyjnej terapii i wypływa z zainteresowania alternatywnymi metodami uzdrawiania i kształtowania umysłu. Stworzona w 2021 platforma Zenfulnote powstała, by wspierać innych w procesie powrotu do zdrowia psychicznego. »Praca z cieniem« pomaga czytelnikom odkryć i uzdrowić głębokie warstwy podświadomości” (marginesy.com.pl/autor/658). Widzimy więc osobę mającą z jednej strony kwalifikacje w terapii, która podlega najlepszej walidacji naukowej (zob. „Przegląd metaanaliz…” 2022), z drugiej zaś strony otwierającą się na nowe, mniej konwencjonalne metody. Jungowskie podejście wychodzi z innych założeń niż psychologia behawioralno-poznawcza, a równocześnie nie jest jednoznacznie tożsame z całą paletą alternatywnych podejść do umysłu. Stąd też z bardzo dużym krytycyzmem zapoznawałem się kolejnymi stronami książki.
W cieniu merytoryki
Pierwsza część jest wprowadzeniem teoretycznym, gdzie dowiadujemy się, czym jest cień, oraz dostajemy krótką informację o Jungu i jego koncepcji. Definicja ciemnej strony psychiki zostaje poprawnie sformułowana. Problem zachodzi, gdy autorka próbuje w jednym zdaniu wyjaśnić, czym jest nieświadomość zbiorowa: „nieświadomość zbiorowa zawiera archetypy, uniwersalne symbole i motywy współdzielone przez wszystkich ludzi” (s. 14). Ta definicja komplikuje sprawę, bo w zasadzie archetypy nie są symbolami i motywami, lecz jedynie przejawiają się w nich. Prawdopodobnie chodziło tylko o pokazanie w zwięzły sposób szerszego aspektu myśli Szwajcara, lecz odbiło się to niestety na merytoryce. Tak samo sprawa się ma z wykresem przedstawiającym jungowską koncepcję psychiki z oznaczeniem archetypów animy, animusa i Jaźni, który kompletnie nie zostaje omówiony.
Dla treści książki wspomnienie o nieświadomości zbiorowej i całym modelu psychiki proponowanym przez psychologię analityczną nie ma żadnego znaczenia, bo właściwe praca z cieniem to praca z nieświadomością indywidualną. Shaheen zaraz po tym chce jeszcze pokazać wpływ Junga na inne ważne osobowości psychologii, co też nie wychodzi publikacji na dobre: „Teorie Junga wywarły ogromny wpływ na rozwój psychologii i były kontynuowane przez innych psychoanalityków, w tym Sigmunda Freuda i Melanie Klein” (s. 15). Faktycznie współpraca Freuda i założyciela psychologii analitycznej nieco odmieniła psychoanalizę (np. pojęcie kompleksu, terapia osób z psychozą, wprowadzenie empiryzmu, metoda amplifikacji czy treningi analizy), ale też różnica zdań pomiędzy dwoma badaczami doprowadziła do zerwania ich relacji. Freud w zasadzie przyjął tylko to, co rozwijało jego podejście, gdy jednak Jung zaczął proponować nowe rozwiązania, został wyłączony z grona psychoanalityków i musiał założyć własną szkołę psychologiczną (zob. Samuels, Shorter, Plaut 1994: 160). Z kolei nie wiem, czy Melanie Klein faktycznie odwoływała się do myśli Szwajcara, natomiast na pewno była przekonana o wrodzonej strukturze psyche człowieka, co jest podobne do teorii archetypów (zob. tamże, s. 44). Psychoanalityczka mogła znać pisma Junga, lecz nie znalazłem informacji, żeby się do niego odnosiła i była kontynuatorką jego rozważań. Udało mi się ustalić tylko to, że bazowała na swoich obserwacjach z pracy klinicznej z dziećmi (zob. Szpak 2013: 50-51; Segal 2013: 62). Trudno więc mówić o tym, że Klein kontynuowała myśl jungowską, z przeczytanych przeze mnie tekstów wynika raczej, że jako psychoanalityczka korespondowała z koncepcją Freuda i ją rozszerzała (zob. Urban 2012). Jeśli już faktycznie Shaheen chciałaby napisać coś o osobach inspirujących się myślą Junga i podążających za nią, to raczej powinna wymienić choćby Jamesa Hillmana czy Josepha Campbella.
Podane przez autorkę „Pracy z cieniem” informacje są zatem nieprecyzyjny i mogą wprowadzić więcej zamieszania niż korzyści. Przede wszystkim są jednak zupełnie zbędne w książce o cieniu, który jest przedstawiony poprawnie. We wstępie na zdecydowaną pochwałę natomiast zasługuje informacja, że praca nieświadomością nie zawsze jest możliwa w pojedynkę: „Choć każdy może to wykonać samodzielnie, niekiedy warto rozważyć zwrócenie się do certyfikowanego specjalisty w zakresie zdrowia psychicznego, zwłaszcza w przypadku osób, które doświadczyły ciężkiej traumy lub przemocy” (s. 11).
Wyjście z cienia – ćwiczenia, narzędzia, obserwacje i techniki
Zdecydowanie lepiej prezentuje się późniejsza część wstępu, gdzie autorka wprowadza już ogólne informacje o pracy z cieniem, zwracając uwagę na rolę odpowiedniego nastawienia, które będzie istotne w kwestii bezpiecznej pracy z nieświadomością. Przedstawione też zostają niektóre techniki, które potem zostaną szerzej omówione, oraz wstępnie obszary, w których można dostrzec swoje cienie. Ponadto pokazane zostają różne heurystyki, mechanizmy i błędy poznawcze, które mogą utrudnić rozpoznawanie działania nieświadomości.
Po wstępie czytelnik przechodzi już do najważniejszej części, czyli podzielonego na trzy części narzędziownika zawierającego ćwiczenia, techniki i sposoby umożliwiające kontakt z nieświadomością i przepracowywanie jej treści. Na przykład uzupełnianie luk w tekście na zasadzie szybkich skojarzeń, co koresponduje z testem skojarzeń słownych prowadzonym przez Junga we wczesnych latach działalności (zob. Samuels, Shorter, Plaut 1994: 204-206). Interesujące okazują się też medytacje przy narracjach, które odsłuchuje się z nagrań (te dostępne są po zeskanowaniu kodu QR). Nawiązują one do metody aktywnej imaginacji, która polega na wyobrażaniu sobie treści nieświadomości w celu skontaktowania się z nimi (zob. tamże, s. 24-25). Pojawiają się również metody pracy z przeszłością z uwzględnieniem kontaktowania się ze swoim wewnętrznym dzieckiem. Jest też szereg porad i ćwiczeń pomagających rozładować emocje, poprawić swoje pouczcie własnej wartości oraz „ugruntować się”. To ostatnie dotyczy równowagi wewnętrznej, której wymaga praca z cieniem, żeby była bezpieczna i znośna dla człowieka. Sporą dozę krytycyzmu wzbudziła we mnie jednak technika, której wcześniej nie znałem. Jest nią EFT, czyli inaczej mówiąc tapping. Polega ona na oklepywaniu odpowiednich części ciała w celu przepracowania trudnych emocji i stresu. Wydało mi się dość proste i „szarlatańskie”, jednak zmieniłem zdanie, gdy zajrzałem do badań. Okazuje się, że istnieją dowody na skuteczność tej techniki (zob. Church, Stapleton, Vasudevan, O’Keefe 2022)
***
„Pracę z cieniem”, mimo moich wątpliwości pojawiających się już na początku książki, można uznać za pozycję udaną. Błędy merytoryczne dotyczą tych kwestii, które mogłyby się w publikacji wcale nie pojawić. To, co najważniejsze w poradnikach, a więc narzędzia, techniki i spostrzeżenia dotyczące obranego tematu, jest w moim uznaniu odpowiednio przedstawione i dopasowane.
LITERATURA:
Church D., Sapleton P., Vasudevan A., O’Keefe T.: „Clinical EFT as an evidence-based practice for the treatment of psychological and physiological conditions: A systematic review”. „Frontiers in Psychology” 2022, vol. 13. DOI: 10.3389/fpsyg.2022.951451.
„Przegląd metaanaliz badań nad skutecznością psychoterapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu zaburzeń psychicznych”. Warszawa 2022. https://www.pttpb.pl/wp-content/uploads/2022/11/PrzegMeta_v3.pdf.
Samuels A., Shorter B., Plaut F.: „Krytyczny słownik analizy jungowskiej”. Przeł. W. Bobecki, L. Zielińska. Wałbrzych 1994.
Segal H: „Melanie Klein”. Przeł. J. Groth. Warszawa 2013.
Szpak M.: „Nieświadoma fantazja jako przedmiot naukowej dyskusji w Brytyjskim Towarzystwie Psychoanalitycznym w latach 1943-1944”. W: „Psychoterapia” 2013, nr 3. https://ruj.uj.edu.pl/server/api/core/bitstreams/e7d983d2-9134-49d8-aa80-36358d283848/content.
Urban E.: „Jungian and Kleinian Notions of the Inner World”. https://psychoanalyticmuse.blogspot.com/2012/09/elizabeth-urban-jungian-and-kleinian.html.
Kelia Shaheen: „Praca z cieniem. Dziennik motywacyjny, dzięki któremu poznasz, przekroczysz i zintegrujesz swoje cienie”. Przeł. Barbara Łukomska. Wydawnictwo Marginesy. Warszawa 2024.
| Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego. Zrealizowano przy wsparciu Fundacji Otwarty Kod Kultury. |
 |
 |