ISSN 2658-1086
Wydanie bieżące

15 maja 10 (490) / 2024

Marta Bieganowska-Molendowska,

ZDROWIE PSYCHICZNE W WERSJI POP (ALEKSANDRA PIĘTA: 'ZDROWIE PSYCHICZNE. INSTRUKCJA OBSŁUGI')

A A A
Według szacunków Narodowego Funduszu Zdrowia w Polsce na depresję choruje około 1,2 miliona osób, natomiast wiadomo, że w 2021 z powodu rozpoznania depresji i chorób współistniejących udzielono świadczeń 682 tysiącom pacjentów. Może to oznaczać, że prawie połowa pacjentów i pacjentek doznających objawów obniżenia nastroju pozostaje poza systemem publicznej ochrony zdrowia (korzystając z usług komercyjnych, np. wsparcia psychologicznego lub psychoterapii) lub też nie korzysta w ogóle z usług specjalistów i specjalistek w zakresie zdrowia psychicznego. Na taki stan rzeczy wpływ może mieć wiele czynników, jednak sądzę, że jednymi z kluczowych są: wciąż nie dość rozpowszechniona rzetelna wiedza dotycząca zdrowia psychicznego per se, sposobów dbania o swój dobrostan w tym zakresie, a także sposobów szukania wsparcia w sytuacji kryzysowej, jak i stygmatyzacja osób chorujących psychicznie.

„Zdrowie psychiczne. Instrukcja obsługi”, książkowa publikacja Aleksandry Pięty, lekarki psychiatrii, popularyzującej wiedzę o tej dziedzinie medycyny na instagramowym koncie @psychiatraola, odpowiada zasadniczo na każdą z tych potrzeb, dodatkowo robiąc to w sposób lekki, przystępny, zarówno nie rezygnując z języka potocznego, jak i odwołując się do największych autorytetów w historii psychiatrii.

Książka podzielona jest na pięć zasadniczych części: „Podstawy” – w których autorka omawia tak zwane ABC psychiatrii: przedstawia definicję zdrowia psychicznego, krótko opisuje najczęściej występujące choroby psychiczne wraz z ich symptomami; „Pierwsze kroki i diagnoza” – gdzie przedstawiono ścieżkę postępowania w razie zauważenia u siebie (lub u kogoś bliskiego) niepokojących objawów, wraz z dokładnym opisem przebiegu wizyty lekarskiej i zestawieniem możliwych pytań w wywiadzie; „Droga do zdrowia” – ta część poświęcona jest najczęściej stosowanym metodom leczniczym w zaburzeniach psychicznych; „Wsparcie” – o tym, jak udzielać i korzystać ze wsparcia społecznego, a także ostatnia część: „Profilaktyka” – omawiająca pokrótce wszelkie elementy składowe tak zwanego „zdrowego stylu życia”. „Zdrowie psychiczne” kończą dodatki: „Dekalog zdrowia psychicznego”, zestawienie miejsc, w których można uzyskać pomoc (online i stacjonarnie), jak również „Dodatek dla młodzieży i rodziców”.

Na szczególne uznanie zasługuje język publikacji – nad wyraz przystępny, momentami nawet potoczny, co mogłoby poirytować purystów i purystki, jednak dla mnie jest środkiem do realizacji podstawowego celu, jaki – jak mniemam – przyświecał powstaniu tej książki, a mianowicie: popularyzacji i normalizacji zagadnień związanych ze zdrowiem psychicznym. Aleksandra Pięta nie waha się używać obrazowych przykładów z życia codziennego, dobitnie obala mity funkcjonujące w powszechnej świadomości społecznej, rozwiewa obawy związane z korzystaniem z pomocy specjalistów i specjalistek w zakresie zdrowia psychicznego. Tego typu sekcje są ubrane w bardzo atrakcyjną i przejrzystą formę odpowiedzi na najczęściej zgłaszane wątpliwości (takie, jak: „Dostanę leki, które mnie otumanią”, „Diagnoza choroby psychicznej to wyrok na całe życie” czy „Boję się oceny ze strony lekarza”), w których autorka porządkuje wiedzę oraz przedstawia przekonującą, opartą na dowodach naukowych argumentację, oswajając w ten sposób zarówno postać lekarza lub lekarki psychiatrii, wyjaśniając jego lub jej punkt widzenia i metody pracy z pacjentami i pacjentkami, jak i dostępne współcześnie formy leczenia.

Z perspektywy psycholożki-praktyczki za równie wartościowe uważam przedstawienie systematycznej (i bardzo zrozumiałej!) klasyfikacji niefarmakologicznych sposobów leczenia chorób i zaburzeń psychicznych (np. psychoterapii – wraz z omówieniem podstawowych nurtów, hipnoterapii i innych), podobnie jak precyzyjne rozgraniczenie kompetencji profesjonalistów i profesjonalistek z zakresu medycyny, psychoterapii i psychologii. Pięta sprawnie radzi sobie z towarzyszącym wielu pacjentom i pacjentkom dylematom: „Leki czy psychoterapia?” oraz rozwiewa szereg wątpliwości dotyczących preparatów farmakologicznych stosowanych w psychiatrii.

Ważną częścią, tak zdrowienia, jak i dbania o dobrostan psychiczny, jest umiejętność dawania i korzystania ze wsparcia. Nie mogłoby zatem i w tej książce zabraknąć obszernej sekcji poświęconej temu, jak skutecznie udzielać pomocy bliskim w kryzysie, jak empatycznie być przy nich (w tym szalenie istotne rozdziały o konkretnych zachowaniach, a nawet frazach, których warto używać w rozmowie, i takich, które lepiej zapomnieć). Dwuwymiarowa konstrukcja tej części stanowi bardzo duży walor – z jednej strony pokazuje, co w praktyce oznacza bycie podporą dla bliskich – tutaj sprawdziło się zaprezentowanie oryginalnych wypowiedzi osób zmagających się np. z depresją o tym, co dla nich oznacza jakościowe wsparcie, a z drugiej – jak dbać o siebie w tym procesie: jak działać, by uniknąć wypalenia, czy jak stawiać granice i uczyć się udzielać pomocy mądrze.

„Zdrowie psychiczne. Instrukcja obsługi” to publikacja skracająca dystans na wielu poziomach i na tym polega jej podstawowa zaleta: normalizuje i upowszechnia wiedzę psychiatryczną. Począwszy od tego, jak została wydana – charakteryzuje ją ciekawa grafika umieszczona na okładce, którą można rozumieć jako zapowiedź mariażu klasyki z nowoczesnością, czy też wzniosłości z potocznością. I tym w istocie jest – Pięta korzysta z osiągnięć najbardziej uznanych naukowców w dziedzinie psychiatrii, ale nie boi się także uaktualniać kontekstów (jak np. cytując Antoniego Kępińskiego na s. 54: „Tam, gdzie mistyk płynie, schizofrenik tonie” – autorka dokonała modyfikacji frazy w myśl obecnie obowiązujących zasad językowych, zamieniając „schizofrenika” na „osobę ze schizofrenią”). Następnie – sposób uporządkowania treści i wydzielenia kolejnych sekcji sprawia, że informacje zawarte w książce są przejrzyste i łatwo do nich wrócić. To, w jaki sposób autorka wyjaśnia zawiłości mechanizmów rządzących stanami zdrowia i choroby (i wszystkiego, co pomiędzy nimi), okazuje się wystarczająco zrozumiałe i przedstawia ją jako ekspertkę, ale zarazem nie onieśmiela i nie zniechęca do lektury. Szczególnie doceniam to, w jaki sposób została opisana (i tym samym oswojona!) pierwsza konsultacja psychiatryczna, przed którą lęk niejednokrotnie skutecznie powstrzymuje pacjentów i pacjentki przed skorzystaniem z profesjonalnej pomocy. Wprowadzenie perspektywy osoby siedzącej po drugiej stronie biurka – czyli lekarza czy lekarki – z którą potencjalnego pacjenta czy pacjentkę łączy co najmniej jeden cel: przynieść ulgę i doprowadzić do wyzdrowienia, może być bardzo odświeżające i prowadzić do zniesienia bariery psychologicznej.

„Zdrowie psychiczne” to elementarz wiedzy psychiatrycznej dosłownie dla każdego; zawiera w punkt skomponowane i wystarczająco dobrze objaśnione treści związane z podstawowymi aspektami dbania o dobrostan psychiczny, czujności na symptomy choroby, charakterystyki funkcjonowania w najczęściej pojawiających się chorobach psychicznych, precyzyjnie wyłożonej ścieżki szukania pomocy oraz wspierania siebie i innych w zdrowieniu. Ogromnym walorem publikacji jest jej przystępność na wielu poziomach, co – mam nadzieję – przełoży się na przekonanie odbiorców i odbiorczyń czy potencjalnych pacjentów i pacjentek o przystępności systemu ochrony zdrowia w zakresie zdrowia psychicznego.
Aleksandra Pięta: „Zdrowie psychiczne. Instrukcja obsługi”. Wydawnictwo W.A.B. Warszawa 2024.