Świadomość roli seksualności dla całokształtu ludzkiego funkcjonowania jest kluczowym uwarunkowaniem poprawnie rozumianej praktyki edukacji seksualnej, ale i każdej profesjonalnej formy towarzyszenia człowiekowi w jego rozwoju. Seksualność współwyznacza ludzką tożsamość, lokuje osobę w sieci społecznych norm i wyobrażeń, pozwala doświadczać całego spektrum emocji i stanów fizjologicznych, nasyca niemal każdą sferę aktywności. Próżne wydają się próby skrajnego oddzielania seksualności od innych sfer ludzkiego funkcjonowania. Nic chyba nie przekonuje bardziej o tych nieodzownych relacjach między seksualnością a niemal każdą sfera aktywności człowieka niż śledzenie jego rozwoju. Od początkowych etapów kształtowania się ludzkiego organizmu przez wyłanianie się psychiki i potem jej mniej i bardziej dojrzałe ekspresje seksualność stanowi o trajektoriach rozwojowych i specyficznych przejawach witalności. Równocześnie wokół seksualności, zwłaszcza seksualności dziecka, narasta stale wiele mitów i ideologii. Z pewnością część z nich wynika z różnorodnych pomysłów na ochronę dzieci przez brutalnym wdzieraniem się w ich rozwój niezaspokojonej dorosłej seksualności. Po części jednak nieporozumienia dotyczące rozwoju seksualności mogą być wyrazem własnej trudności z przeżywaniem tożsamości, orientacji seksualnej i ekspresji seksualnej. Zmiany kulturowe, tworząc odmienny kontekst rozwoju psychoseksualnego, także powodują konieczność stałej aktualizacji tego, co wiemy o rozwoju seksualnym. Tej sztuki podjęła się polska badaczka i terapeutka o wieloletnim doświadczeniu w dziedzinie seksuologii – Maria Beisert.

Nie jest to pierwsza monografia lub praca Beisert w dziedzinie seksuologii. W tej jednak – a mowa o „Rozwoju seksualnym w okresie dzieciństwa” – jak sama wskazuje w przedmowie, realizuje szerszy projekt opowiedzenia o ludzkiej seksualności. Analizowany tom otwiera bowiem serię czterech książek, które będą omawiać zagadnienia teoretyczne i praktyczne oraz „normatywne” i specjalne sytuacje rozwijającej się dziecięcej seksualności (np. seksualność osób z deficytami poznawczymi). W pierwszym tomie autorka buduje szeroką platformę do rozumienia ludzkiej seksualności. Choć w tytule skupia się na dzieciństwie, ludzka seksualność jest w tej monografii ukazana w biegu życia. Znajdziemy tu opisy zarówno biologicznych (np. cykl rozwoju płci gonadalnej), jak i społeczno-kulturowych (np. teoria skryptów seksualnych) procesów, które wyznaczają rozwój seksualny człowieka. Autorka, przytaczając teorie, nie narzuca jednoznacznej syntezy – raczej daje czytelnikowi/czytelniczce swoiste instrumentarium, za pomocą którego można konceptualizować ludzką seksualność w jej rozwojowym charakterze.

Rdzeniem książki jest prezentacja różnych koncepcji rozwoju seksualnego: tak tradycyjnego rozumienia psychodynamicznego, jak i nowszych koncepcji warstw ludzkiej seksualności czy modelu podwójnej kontroli Bancrofta. Autorka wykorzystuje oczywiście także szersze koncepcje rozwoju psychicznego jak koncepcję Eriksona czy Kernberga. Jeśli osoby czytające recenzję przestraszyła nieznajomość wyliczonych nazwisk – mogę uznać swój zabieg za udany… Beistert napisała zasadniczo książkę dla specjalistów i specjalistek – stąd albo uprzednia wiedza o wskazanych teoriach, albo raczej akademicki sposób zapoznawania się z tą monografią pozwolą na dobre przyswojenie jej treści. Z pewnością jest to lektura akademicka, niemal podręcznikowa, która silnie koncentruje się na utrwalonych i możliwie potwierdzonych teoriach naukowych. Wpisuje się zatem w próby naukowego, nie zaś potocznego czy „romansującego” z potocznym, rozumienia seksualności. Do lektury zatem potrzeba mieć i cierpliwość, i motywację. Ale… warto!

W książce znajdziemy wyniki klasycznych i nowych badań nad ludzką seksualnością. Szczególnie ciekawe mogą być dla czytelników i czytelniczek opisy obserwacji seksualności w okresie płodowym (np. aktywności interpretowanej jako autostymulacja u dzieci na etapie płodowym). Z pewnością interesujące będą fragmenty o formowaniu się ludzkiej tożsamości seksualnej, choć oparte na teoriach z lat 90. Być może kontrowersyjne okażą się koncepcje odrębnego rozpatrywania psychoseksualnego rozwoju dziewczynek i chłopców. Wszystko to jednak znajdujemy w teoriach seksualności, które badaczka rzetelnie prezentuje.

Książkę wzbogacają liczne materiały uzupełniające, zbierane w ramkach „Out of box”. To bardzo ciekawa forma nie tylko urozmaicająca przekaz i lekturę, ale i pokazująca różne nieoczywiste korelaty analizowanych treści. W jednym z boksów autorka pokazuje wyniki badań nad zjawiskiem ekspozycji dziecka na zachowania seksualne rodziców. Co czuje i myśli dziecko, które zastało swoich rodziców in flagranti? Ważny jest także ostatni rozdział tej monografii, w którym autorka wskazuje, czym różni się seksualizacja od rozwoju seksualnego lub edukacji seksualnej. W świetle konfliktów społecznych, w których bronią bez wątpienia są posądzenia o seksualizację lub oskarżenia o niechęć do przyjęcia faktów dotyczących seksualności dziecka, takie uporządkowanie zagadnień wydaje się niebywale potrzebne.

Monografia Marii Beister jest niewątpliwie cenną pozycją na polskim rynku wydawniczym. To próba syntezy wiedzy o rozwoju psychoseksualnym. Wydaje się, że to także swoisty znak zapytania – czy dzisiejsza wiedza jeszcze nam wystarcza do zrozumienia (i towarzyszenia) w kształtowania się sfery płci i seksu dzieci, młodzieży i dorosłych? Czy nie tak jasne kategorie tożsamości płciowej oraz zmieniające się koncepcje ról płciowych ułatwiają czy utrudniają ukształtowanie seksualności, która może być sferą zaspakajanych potrzeb? Czytelnicy i czytelniczki tej lektury z pewnością staną przed koniecznością odpowiedzi na takie pytania. Odpowiedzi ważnej, ale też wielowątkowej i złożonej… jak ludzka seksualność.

Maria Beisert: „Rozwój seksualny w okresie dzieciństwa. Tom 1. Praktyczna analiza teoretyczna”. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2023.