Zorganizowane w połowie maja przez Instytut im. Wojciecha Korfantego II Forum Dziedzictwa Kultury Przemysłowej obejmowało dwa wydarzenia: konferencję (pod nadzorem prof. Irmy Koziny) z referatami historyczki sztuki, historyka i kilku architektów oraz wycieczkę, wyjazd studyjny do Ostrawy.

W piątek 18 czerwca uczestnicy konferencji przedstawiali rozmaite realizacje, których celem była  przemiana dawnych obiektów przemysłowych w instytucje kultury – muzea i galerie. Podczas wycieczki zobaczyliśmy Galerię Sztuki Współczesnej Plato w Ostrawie, wysłuchaliśmy tam opowieści charyzmatycznego architekta Roberta Koniecznego, zwiedziliśmy wnętrza galerii, o działalności której opowiadał Marek Pokorný, dyrektor instytucji i kurator przygotowywanej wtedy, a otwartej kilka dni później wystawy Julie Bény (ur. 1982).

Budynek dawnej rzeźni z 1881 roku zamienionej w galerię sztuki stoi na dość dużym placu, z wysianą trawą, ziołami i kwiatami, małym oczkiem wodnym, zbiornikami retencyjnymi oraz posadzonymi, jeszcze niewielkimi drzewkami. Łąkę przecinają ścieżki wysypane żwirkiem, przepuszczającym wodę. Obiekt wyróżniają z zewnątrz: ciemnoczerwone,  naturalnie przybrudzone cegły, duże okna z ciemnymi szybami (sitodruk pozwala na mniejszy dopływ światła do pomieszczeń galerii), parapety pokryte ciemnozielonymi kaflami, a także jaśniejsze elementy z mikrobetonu. Są to obrotowe wejścia (sześć), pozwalające na połączenie wnętrza z zewnętrznym otoczeniem, otwierające galerię dla wszystkich, którzy chcieliby wejść, oraz dla artystów, którzy chcieliby pokazywać dzieła w zielonej przestrzenia. Jaśniejszy jest także fragment dobudowany w miejscu zawalonej i rozebranej skrajnej części budynku. Nad budynkiem góruje wieża z okrągłymi oknami, do wnętrza której można wejść, aby zobaczyć urządzenia, a potem panoramę miasta. 

Robert Konieczny opisywał wygląd budynku, popadającego jeszcze niedawno w ruinę, wyjaśniał założenia projektowe, szczegółowo przedstawiał cele zastosowanych rozwiązań, podawał informacje o użytych materiach budowlanych, na przykład mieszanki gumy do pokrycia dachu. Konkurs na projekt galerii sztuki w rzeźni odbył się w 2017 roku, budowę rozpoczęto w 2020 roku, o wielu sprawach decydując w kontaktach zdalnych, a wnętrza galerii otworzono dwa lata później. W bieżącym roku galeria znalazła się wśród pięciu najpiękniejszych realizacji architektonicznych z lat 2022-2023 w Unii Europejskiej – w konkursie im. architekta Ludwiga Miesa van der Rohe (1886 – 1969).

Dyrektor Plato (od 2013 roku), a także krytyk sztuki i kurator Marek Pokorný opowiadał o działalności artystycznej galerii, o łączeniu różnych dziedzin sztuki, o sposobach wykorzystania dwu lokalizacji (dawna rzeźnia i dawny market budowlany po przeciwnej stronie ulicy), współpracy z władzami miasta i publicznością w działaniach artystycznych, warsztatowych i ogrodniczych, o wystawach, w tym o najnowszej wystawie artystki urodzonej (1982) we Francji, a mieszkającej i w Paryżu, i w Czechach.

Wnętrze Plato jest obszerne i zróżnicowane architektonicznie; obejmuje kilka przestronnych, wysokich sal, schody na drugi poziom, długą antresolę, wielobarwne jakby kurtyny w jednej sali.  Obiekty artystyczne umieszczone są niekiedy w zaskakujących miejscach, a z kolei w dużych salach przykuwają uwagę i umożliwiają dokładne przyjrzenie się całości lub detalom.  Ma to znaczenie w odniesieniu do fantazyjnych elementów wystawy Julie Bény.

Artystka stworzyła wystawę retrospektywną, wykorzystując obiekty nowe (np. film „Dirty Shirley”, z udziałem artystki i jej rodziny), obiekty pokazywane na innych wystawach i filmowane czy fotografowane w jej wcześniejszych dziełach (np. witryna praskiego salonu: Hermès). Operuje różnorodną skalą obiektów – na przykład pojawia się maleńka figurka błazna, awatara czy sobowtóra artystki, w zielonym, obcisłym kostiumie, oraz duży wóz i oddzielnie koń, wykonane z metalowych rurek. Łączy słowo i obiekt plastyczny, na przykład napis „strakati” (nazwa cyrku i tytuł filmu) w metalowej ramie lub napis „cashier” nad okienkiem w wozie. Przedstawiając w czterech salach cztery światy wyobrażone, artystka  odwołuje się do wielu tekstów i dziedzin kultury, wykorzystuje wiele tworzyw, przywołuje własne dzieciństwo, kiedy wędrowała z grupą teatralną, jaką prowadzili jej rodzice (np. matka była także kasjerką). Nawiązuje do cyrku, komedii dell’arte, baśni, filmów, kabaretu, wesołego miasteczka, westernu (np. postapokaliptyczny koń – piękny i groźny szkielet).  Na fotografiach pokazuje rodzinę teatralną, na innych – eksponuje usta i przerysowany makijaż, a także stroje, w których brała  udział w performansach. Niewątpliwie artystka przywołuje topos świata jako teatru, a może także cyrku jako królestwa trickstera. W jednej z sal jest duży stół ze szklanym blatem, na którym stoją szklanki.  Obiekt „gra” w animacji „Anna & the Jester”, okazując się domem dla osobliwych, jakby nie rozwiniętych istot (syrena, cyklop, istota z dodatkowymi rękoma - jak z modeli Anny Morandi Manzolini z XVIII wieku), a postawiony w pionie staje się wieżowcem. Ciekawostką jest umieszczenie w hallu galerii jakby w kole fortuny 16 nazwisk znanych osób z różnych epok

Kurator Marek Pokorný  przekonuje na łamach „Octopusa”, pisma galerii, że w światach fantazji Julie Bény,  które odwołują się do zbiorowej pamięci, jest miejsce na refleksję nad problemami emancypacji kobiet, opresji, jakim są poddawane, i ról społecznych, jakie pełnią (klatki, klateczki wśród eksponatów). W tym kontekście kurator przypomina „Antygonę” Jeana Anouilha.

Fascynującym doświadczeniem okazało się – w obecności wybitnych osobowości twórczych – poznawanie dzieła architektonicznego, zgłębianie problemów funkcjonowania galerii sztuki oraz zanurzenie się w świat dzieł plastycznych artystki, aby zrozumieć jej spojrzenie na świat i podjąć się własnej interpretacji wystawy. 

LITERATURA:

https://instytutkorfantego.pl/aktualnosci/ii-forum-dziedzictwa-kultury-przemyslowej-17-18-05/

https://www.kwkpromes.pl/galeria-sztuki-wspolczesnej-plato/16788

https://plato-ostrava.cz/en

https://plato-ostrava.cz/en/Vystavy/2024/Julie-Bena-Fantasy

http://www.juliebena.com/

https://octopus-press.cz/en/Octopus-Press/Julie-Ve-Svetech-Fantazie-Na-Okraj

Julie Béna: „Fantasy”​. City Gallery of Contemporary Art. Plato. Ostrava. 23 maja–1 września 2024.