Mądrość to zagadnienie, które fascynuje od tysiącleci różne dziedziny ludzkiego poznania. Obecna w kulturowych archetypach, rozumiana jest jako cnota, która pomaga dokonywać dobrych wyborów, odnajdywać drogę porozumienia z ludźmi i nie zamykać się w utartych schematach myślenia. Z mądrością bywa jak z twórczością – potocznie to właściwość, która przysługuje wyłącznie wybranym. Wydaje się jednak, że droga do mądrego funkcjonowania jest otwarta dla wszystkich. Z pewnością o tym przekonuje nas autor książki „Czy mądrości można się uczyć?” Sławomir Jarmuż.

Jarmuż w swojej pracy łączny dwie perspektywy: teoretyczną i praktyczną. W pierwszej części monografii dyskutuje różne koncepcje mądrości, obecne zarówno w badaniach filozoficznych, jak i psychologicznych. Współczesna refleksja psychologiczna dysponuje kilkoma koncepcjami mądrości. Akcentują one zbliżone do siebie aspekty mądrości, między innymi zdolność do przyjmowania różnych perspektyw, prospołeczne nastawienie moralne, rozumienie i unikanie automatycznych, acz błędnych schematów rozumowania. Jarmuż pokazuje także, w jakim stopniu w naukowym podejściu do mądrości polegamy na przekonaniu własnych lub innych ludzi o tym, że któraś z decyzji i któreś z działań były mądre. To metodologiczne kryterium definiowania mądrości wydaje się o tyle istotne, że wskazuje rolę kontekstu w sądach o tym, co mądre. A kontekst ten ulega zmianom, co pokazuje ewolucja roli doświadczenia życiowego dzisiaj. Doświadczenie życiowe dziś już nie zawsze oznacza mądrość.

W drugiej części książki Jarmuż dzieli się z czytelnikami i czytelniczkami licznymi ćwiczeniami oraz zadaniami, które mogą pomóc w rozwoju mądrości i procesów mądrego rozumowania. Ćwiczenia te można wykorzystać zarówno indywidualnie, jak i w pracy zespołowej. To drugie rozwiązanie wydaje się dostarczać dodatkowych atutów pod postacią możliwości wglądu w perspektywę innych osób. Przecież przyjmowanie za istotne tej perspektywy jest jedną z cech mądrego nastawienia.

W ostatniej części autor dyskutuje subiektywnie różne ograniczenia i zastosowania mądrości. Próbuje między innymi odpowiedzieć na pytanie, czy mądrość ma ograniczenia i czy może odwracać się przeciwko osobie, która nią dysponuje. Te subiektywne analizy badacza mogą stać się przede wszystkim wątkiem do własnych rozważań. Momentami mogą wydawać się nieco powierzchowne, choć zawsze dotykają trudnych i ważnych zagadnień, np. mądrości w medycynie.

Lektura „Czy mądrości można się nauczyć?” jest dla każdego. To nie tyle poradnik, jak stać się mądrym w tydzień, ile raczej inspiracja do namysłu nad tym, na ile aktywna praca nad rozwojem własnych zdolności składających się na mądrość stanowi własny wybór rozwojowy. Obecność licznych ćwiczeń w książce Jarmuża przekonuje bowiem, że do ukształtowania mądrego funkcjonowania potrzeba wysiłku poznawczego. Wysiłek ten musi być podejmowany w sposób kontrolowany, tj. zależny od woli osoby. Nie jest czymś automatycznym myśleć mądrze. Skoro zaś coś wymaga kontrolowanego procesu, to stanowi obiekt decyzji. O mądrości (i chęci bycia mądrym) musimy zdecydować. Osoba czytająca tę monografię może zatem być zachęcona nie tylko do odpowiedzi na tytułowe pytanie książki, ale także na kolejne: „Czy chcę być mądry/mądra?”.

Sławomir Jarmuż: „Czy mądrości można się nauczyć?”. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2023.