ISSN 2658-1086
Wydanie bieżące

15 października 20 (500) / 2024

Magdalena Piotrowska-Grot,

ROK CZESŁAWA MIŁOSZA - NOWE PERSPEKTYWY?

A A A
Senat Rzeczypospolitej Polskiej postanowił, że Czesław Miłosz będzie jednym z patronów roku 2024 (kolejny raz po trzynastu latach). Jako główną przyczynę podaje się rocznicę – dwudziestą rocznicę śmierci poety. Decyzja nieco dziwi, zwłaszcza w kontekście słabnącej jednak popularności pisarzy okresu powojennego, w tym przede wszystkim Miłosza czy Zbigniewa Herberta, co spowodowane jest, w dużej mierze, właśnie eksploatacją ich dzieł, która niekoniecznie idzie w parze z ciekawymi, nowatorskimi czy popularyzującymi ich twórczość odczytaniami.

Nieco więcej jednak rozjaśnia szersze wyjaśnienie opublikowane na stronie Senatu: „W uchwale o ustanowieniu roku 2024 Rokiem Czesława Miłosza Senat w 20. rocznicę śmierci poety oddaje hołd jednemu z najwybitniejszych twórców naszych czasów, który na trwałe wpisał się w polską i światową literaturę. Senatorowie przypominają, że Czesław Miłosz był świadkiem największych wydarzeń minionego stulecia: od pól bitewnych pierwszej wojny światowej, poprzez rosyjską rewolucję, odzyskanie przez Polskę niepodległości, społeczne i narodowościowe problemy II RP, czas spełnionej Apokalipsy i piekła, którym stały się ulice okupowanej Warszawy, Holokaust i starcie 2 totalitaryzmów, doświadczenie emigranta w świecie podzielonym żelazną kurtyną, aż do upadku sowieckiego imperium i budowę demokracji. Jak podkreślają senatorowie, w czasach, gdy wartości demokracji są ponownie podważane, Miłosz, odznaczony medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, ostrzega przed zgubnymi konsekwencjami budzenia demonów nacjonalizmu, antysemityzmu i autorytaryzmu. W ocenie senatorów jako pisarz i myśliciel stał się on jednym z największych autorytetów intelektualnych, a jego twórczość jest zakorzeniona w wieloetnicznych tradycjach polskiej kultury, reprezentuje zarazem dziedzictwo narodów Europy Środkowo-Wschodniej z jej doświadczeniem skutków nazizmu i komunizmu. Senatorowie wskazują, że w swojej twórczości Miłosz przekracza granice kultur, gatunków i języków. Jak podkreślają, światowe uznanie przyniósł mu »Zniewolony umysł«, stanowiący przenikliwą, nietracącą na aktualności analizę świadomości porażonej przez totalitarne utopie, jedna z najważniejszych książek XX w. W ocenie senatorów o wadze twórczości Czesława Miłosza świadczą Nagroda Nobla w dziedzinie literatury przyznana mu w 1980 r. i Order Orła Białego. Dlatego Senat przekonany o szczególnym znaczeniu jego dorobku twórczego dla dziedzictwa narodowego i światowego ogłosił rok 2024 Rokiem Czesława Miłosza” (senat.gov.pl).

Owo Miłoszowe przeciwstawienie się nie tylko „demonom totalitaryzmu”, ale także jego doświadczenia wojenne i emigracyjne, pomimo zauważalnej anachroniczności jego pisarskiej filozofii, są czymś, co powinno wybrzmiewać we współczesnej Europie, we współczesnym świecie. Choć zabrzmi to górnolotnie, właśnie teraz, na naszych oczach powstają nowe „Campo di Fiori”, więc może warto, patrząc w przyszłość, przypominać słowa Miłosza z roku 1943: „I ci ginący, samotni, / Już zapomniani od świata, / Język ich stał się nam obcy / Jak język dawnej planety. / Aż wszystko będzie legendą / I wtedy po wielu latach / Na nowym Campo di Fiori / Bunt wznieci słowo poety. (Warszawa, 1943)” (Miłosz 2011: 193-194).

Twórczość Miłosza stawia opór, bywa moralizatorska, niedostosowana do naszego postrzegania świata, w wielu miejscach okazuje się niepomocna w kontekście realiów XXI wieku, nie da nam wsparcia, może nawet dziś już niczego i nikogo nie ocala, ale przestrzega, relacjonuje, uparcie przypomina, czym jest zniewolenie, jak łatwo popaść w wygodne, ale zgubne, sidła konformizmu, jak trudno odzyskać raz utracone człowieczeństwo.

W aktualnym, także jubileuszowym, numerze „artPAPIERu” przyglądamy się więc Miłoszowi kolejny raz, choć raczej przez pryzmat słów innych pisarzy i pisarek, relacji Noblisty z Anną Świrszczyńska, Tymoteuszem Karpowiczem, odczytanego na nowo przez Olgę Tokarczuk. Spojrzenia te uruchamiają nieco odmienną linię lekturową, pokazują nie tylko twórczość Czesława Miłosza, ale znaczenie tej postaci dla polskiej literatury, jego miejsce w rozwoju polskiej kultury powojennej.

Zapraszamy do lektury twórczości autora „Pieska przydrożnego” w kontekście filozofii pisania i badania świata, czasami z perspektywy polemiki, innym razem przez pryzmat zachwytu, lektury zawsze podszytej jednak podejrzliwością i pytaniami zadawanymi sobie, światu i literaturze.

LITERATURA:

Miłosz Cz.: „Wiersze wszystkie”. Kraków 2011.

„Patroni roku 2024”. https://www.senat.gov.pl/aktualnoscilista/inne/art,15769,patroni-roku-2024.html.



Grafika: https://www.senat.gov.pl/aktualnoscilista/inne/art,15769,patroni-roku-2024.html.