ISSN 2658-1086
SZTUKA BUNTU (KOBIETA, ŻYCIE, WOLNOŚĆ)
ZMIERZCH TYSIĄCLECIA (MILENIUM)
NIE WCHODŹ DO DOMU (POŻERACZE NOCY. TOM 1: POŻERACZKA NOCY)
WAKACJE Z DUCHAMI (KLUB SMUTNYCH DUCHÓW 4)
SZTUKA BUNTU (KOBIETA, ŻYCIE, WOLNOŚĆ)
A
A
A
16 września 2022 roku w Teheranie zmarła Mahsa Amini: irańska Kurdyjka skatowana przez funkcjonariuszy policji obyczajowej za świadome ignorowanie surowych przepisów dotyczących zasłaniania twarzy i włosów hidżabem. Jej śmierć wywołała falę protestów w całym kraju, dając początek prawdziwej rewolucji.
Scenarzystka, rysowniczka komiksowa, malarka i reżyserka Marjane Satrapi („Persepolis”, „Kurczak ze śliwkami”, „Wyszywanki”), razem z redaktorką wydawnictwa l’Iconoclaste, Albą Beccarią, postanowiła stworzyć artystyczny projekt, który w wielowymiarowy sposób odniósłby się do powyższych wydarzeń, spełniając przy tym dwa założenia. Po pierwsze, wyjaśnienie czytelnikom/czytelniczkom spoza Iranu, jak naprawdę wygląda codzienne życie w tym kraju. Po drugie, przypomnienie Irankom/Irańczykom, że nie brakuje osób, które chcą o tych problemach mówić otwarcie i dosadnie. Dlatego też redagowana przez Satrapi antologia „Kobieta, Życie, Wolność” została opublikowana równocześnie w kilku krajach, a jej wersja perskojęzyczna od razu trafiła do otwartego dostępu.
Do współpracy nad tworzeniem kolejnych segmentów tego tomu reżyserka „Głosów” (2013) zaprosiła nie tylko artystów i artystki z Iranu oraz Europy, ale także trzech specjalistów: irańskiego politologa Farida Vahida (kierownika Obserwatorium Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu Fundacji Jean-Jaurèsa); francuskiego dziennikarza, korespondenta wojennego oraz niegdysiejszego reportera „Libération” Jean-Pierre’a Perrina (doskonale orientującego się w sprawach Bliskiego Wschodu i Afganistanu) oraz profesora Abbasa Milaniego: irańsko-amerykańskiego historyka oraz kierownika Iranian Studies na Uniwersytecie Stanforda.
Album otwiera (zilustrowana przez Satrapi) „Perska opowieść o dobrze i o złu”, w której Milani zwięźle referuje długą historię kobiet upominających się o swoje prawa. Po tym wstępie pora na część pierwszą (zatytułowaną „Wydarzenia”), gdzie czeka na nas „Zapalna iskra protestów”, czyli efekt współpracy Vahida z irańską autorką komiksową Bahareh Akrami (prowadzącą w mediach społecznościowych dziennik rzeczonej rewolucji). Lekko cartoonowa kreska artystki oraz obfite sekwencje tekstu stylizowanego na odręczne pismo dają wgląd w to, kim była Mahsa Amini oraz dlaczego jej śmierć spotkała się z takim odzewem.
Nieco później urodzona w Strasburgu Catel Muller („Kiki z Montparnasse’u”) z pomocą zwiewnej, uproszczonej kreski zilustrowała dwustronicowy komiks „Narodziny sloganu”, w którym – razem z Perrinem – rzuca nieco więcej światła na genezę hasła patronującemu całemu zbiorowi. W „Hymnie protestów” irańska artystka Shabnam Adiban (za pomocą kolorowych, malarskich prac) analizuje razem z Vahidem kolejne zwrotki „Baraye”, czyli piosenki utkanej z protestacyjnych tweetów.
Twórca serii „Ibikus” Pascal Rabaté razem z Perrinem ukazuje w czarno-białym epizodzie zatytułowanym „Manifestacje w Iranie” (rysowanym uproszczoną, choć realistyczną kreską), jak manifestanci opracowali techniki pozwalające na gromadzenie się, uczestniczenie w demonstracjach oraz wymykanie się policyjnym obławom. Szkicowa kreska, jaką posługuje się urodzony w Teheranie Mana Neyestani („W piekle więzienia Evin” przygotowane razem z Vahidem), pozwala odtworzyć realia karnej placówki, do której trafiają manifestanci, artyści oraz więźniowie polityczni, zmuszani nieludzkimi metodami do podpisywania fałszywych zeznań. Z kolei Winshluss („Pinokio”) w przejmujący sposób zilustrował rozkładówkę „Czarny piątek”, w której Perrin wspomina przypadającą na 6 października 2022 manifestację w Zahedanie, która nieoczekiwanie przekształciła się w masakrę cywili (od kul zginęła blisko setka osób).
Hiszpan Paco Roca („Dom”) razem z Vahidem stworzył utrzymaną w ciepłej tonacji, rysowaną czystą linią historię „Protestować w wieku dwudziestu lat”, będącą kameralną opowieścią o demonstracjach organizowanych w placówkach szkolnych i uniwersyteckich. Irańczyk Touka Neyestani, za pomocą oszczędnych rysunków (wykorzystujących szarość i czerwień), ilustruje „Zimowe egzekucje”, w których Perrin przedstawia biogramy osób straconych za udział w akcjach protestacyjnych. Z kolei francuski plastyk Bee, wspierany przez Vahida, przygotował czterostronicowy, wykorzystujący poetykę cartoonu i lawowany fioletem epizod „Otrute uczennice” zwracający uwagę na fakt, że od listopada 2022 roku tysiące uczennic z setek placówek w całym Iranie padło ofiarami zatrucia gazem, zaś sprawcy całego procederu wciąż pozostają nieznani. Natomiast sprawdzony duet Mana Neyestani/Farid Vahid w czarno-białym, groteskowym oraz wykorzystującym język metafory komiksie pod tytułem „Obserwują cię” przypomina o permanentnej inwigilacji i nacisku ze strony władz, jakiego doznają obywatele/obywatelki Iranu.
Rozdział „Trochę historii” otwierają „Trzy rewolucje” (oszczędne ilustracje: Hamun), w których Milani pokrótce opowiada o najważniejszych zmianach politycznych, jakich doświadczył Iran w ciągu ostatniego stulecia. Vahid oraz operujący zwiewną kreską Hippolyte („Dracula”) w nowelce „Nouruz z rodziną” charakteryzują tytułowe święto narodowe. Nieco dalej kolejny sprawdzony duet Touka Neyestani/Jean-Pierre Perrin za pomocą karykaturalnej, metaforycznej i wykorzystującej krwistą dominantę opowieści odpowiada na pytanie „Kto rządzi Iranem?”. Marjane Satrapi przygotowała za to rozkładówkę „Obawy i nienawiść”, w której klarownie wyjaśnia, czym zajmują się Strażnicy Rewolucji. Vahid, we współpracy z hiszpańską ilustratorką Patricią Bolaños, prezentuje natomiast satyryczną, wykorzystującą barwne akcenty (czerwień, szarość, zieleń) refleksję na temat irańskiej oligarchii, czyli „Złotych dzieciach reżimu”. Nieco dalej Perrin i Lewis Trondheim („Ralph Azham”) w kolorowym cartoonie w zabawny sposób obrazują skalę „Szaleństwa cenzury”, a francuski dziennikarz chwilę potem zaprasza na spacer po cmentarzu Behesht-e Zahra, gdzie ma miejsce „Dialog zmarłych”, w nastrojowy sposób zilustrowany przez Paco Rocę.
Trzeci rozdział omawianego tomu (zatytułowany „Żelazny reżim… społeczeństwo, które się nie poddaje”) otwiera epizod „Postacie, które przejdą do historii” przygotowany przez również znany nam już duet Bahareh Akrami/Farid Vahid udowadniający, że protesty w Iranie obejmują wszystkie regiony i klasy społeczne. Politolog ponownie łączy siły z Bee na potrzeby komiksu „W sercu diaspory” (wykazującego najważniejsze aspekty działań irańskich migrantów), ale także raz jeszcze współpracuje z Shabnam Adiban, z którą – w utrzymanych w poetyce picture booka „Kontrastach” – obala przesądy na temat swojej ojczyzny. Dodatkowo Vahid i francuski rysownik Deloupy w sześciostronicowej, wykorzystującej konwencję komiksu niemego (nie licząc finalnego komentarza) „Sztuce buntu” przypominają, że obywatelskie nieposłuszeństwo może zaczynać się od zwykłych, codziennych, niepozornych gestów i czynności. Z kolei Perrin razem z Coco porusza w akwarelowym, z ducha pop-artowym epizodzie „Wyłącznie dla mężczyzn” problem dyskryminacji Iranek na niwie sportu (z uwzględnieniem sfery kibicowania), natomiast we współpracy z Nicolasem Wildem („Tako milczy Zaratustra”) dziennikarz w telegraficznym skrócie ukazuje losy irańskich działaczek na rzecz praw człowieka, Nasrin Sotoudeh oraz Narges Mohammadi.
Zamknięty w twardej oprawie, liczący 272 strony oraz okraszony zdjęciami autorstwa irańskiego fotografia i malarza Rahiego Rezvaniego tom „Kobieta, Życie, Wolność” wieńczy zapis (zilustrowanej przez samego Joanna Sfara) debaty między Satrapi, Vahidem, Perrinem i Milanim, opatrzonej wymownym tytułem „I co dalej…?”. Pytanie, które wybrzmiewa jeszcze na długo po zakończeniu lektury tego przejmującego zbioru.
Scenarzystka, rysowniczka komiksowa, malarka i reżyserka Marjane Satrapi („Persepolis”, „Kurczak ze śliwkami”, „Wyszywanki”), razem z redaktorką wydawnictwa l’Iconoclaste, Albą Beccarią, postanowiła stworzyć artystyczny projekt, który w wielowymiarowy sposób odniósłby się do powyższych wydarzeń, spełniając przy tym dwa założenia. Po pierwsze, wyjaśnienie czytelnikom/czytelniczkom spoza Iranu, jak naprawdę wygląda codzienne życie w tym kraju. Po drugie, przypomnienie Irankom/Irańczykom, że nie brakuje osób, które chcą o tych problemach mówić otwarcie i dosadnie. Dlatego też redagowana przez Satrapi antologia „Kobieta, Życie, Wolność” została opublikowana równocześnie w kilku krajach, a jej wersja perskojęzyczna od razu trafiła do otwartego dostępu.
Do współpracy nad tworzeniem kolejnych segmentów tego tomu reżyserka „Głosów” (2013) zaprosiła nie tylko artystów i artystki z Iranu oraz Europy, ale także trzech specjalistów: irańskiego politologa Farida Vahida (kierownika Obserwatorium Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu Fundacji Jean-Jaurèsa); francuskiego dziennikarza, korespondenta wojennego oraz niegdysiejszego reportera „Libération” Jean-Pierre’a Perrina (doskonale orientującego się w sprawach Bliskiego Wschodu i Afganistanu) oraz profesora Abbasa Milaniego: irańsko-amerykańskiego historyka oraz kierownika Iranian Studies na Uniwersytecie Stanforda.
Album otwiera (zilustrowana przez Satrapi) „Perska opowieść o dobrze i o złu”, w której Milani zwięźle referuje długą historię kobiet upominających się o swoje prawa. Po tym wstępie pora na część pierwszą (zatytułowaną „Wydarzenia”), gdzie czeka na nas „Zapalna iskra protestów”, czyli efekt współpracy Vahida z irańską autorką komiksową Bahareh Akrami (prowadzącą w mediach społecznościowych dziennik rzeczonej rewolucji). Lekko cartoonowa kreska artystki oraz obfite sekwencje tekstu stylizowanego na odręczne pismo dają wgląd w to, kim była Mahsa Amini oraz dlaczego jej śmierć spotkała się z takim odzewem.
Nieco później urodzona w Strasburgu Catel Muller („Kiki z Montparnasse’u”) z pomocą zwiewnej, uproszczonej kreski zilustrowała dwustronicowy komiks „Narodziny sloganu”, w którym – razem z Perrinem – rzuca nieco więcej światła na genezę hasła patronującemu całemu zbiorowi. W „Hymnie protestów” irańska artystka Shabnam Adiban (za pomocą kolorowych, malarskich prac) analizuje razem z Vahidem kolejne zwrotki „Baraye”, czyli piosenki utkanej z protestacyjnych tweetów.
Twórca serii „Ibikus” Pascal Rabaté razem z Perrinem ukazuje w czarno-białym epizodzie zatytułowanym „Manifestacje w Iranie” (rysowanym uproszczoną, choć realistyczną kreską), jak manifestanci opracowali techniki pozwalające na gromadzenie się, uczestniczenie w demonstracjach oraz wymykanie się policyjnym obławom. Szkicowa kreska, jaką posługuje się urodzony w Teheranie Mana Neyestani („W piekle więzienia Evin” przygotowane razem z Vahidem), pozwala odtworzyć realia karnej placówki, do której trafiają manifestanci, artyści oraz więźniowie polityczni, zmuszani nieludzkimi metodami do podpisywania fałszywych zeznań. Z kolei Winshluss („Pinokio”) w przejmujący sposób zilustrował rozkładówkę „Czarny piątek”, w której Perrin wspomina przypadającą na 6 października 2022 manifestację w Zahedanie, która nieoczekiwanie przekształciła się w masakrę cywili (od kul zginęła blisko setka osób).
Hiszpan Paco Roca („Dom”) razem z Vahidem stworzył utrzymaną w ciepłej tonacji, rysowaną czystą linią historię „Protestować w wieku dwudziestu lat”, będącą kameralną opowieścią o demonstracjach organizowanych w placówkach szkolnych i uniwersyteckich. Irańczyk Touka Neyestani, za pomocą oszczędnych rysunków (wykorzystujących szarość i czerwień), ilustruje „Zimowe egzekucje”, w których Perrin przedstawia biogramy osób straconych za udział w akcjach protestacyjnych. Z kolei francuski plastyk Bee, wspierany przez Vahida, przygotował czterostronicowy, wykorzystujący poetykę cartoonu i lawowany fioletem epizod „Otrute uczennice” zwracający uwagę na fakt, że od listopada 2022 roku tysiące uczennic z setek placówek w całym Iranie padło ofiarami zatrucia gazem, zaś sprawcy całego procederu wciąż pozostają nieznani. Natomiast sprawdzony duet Mana Neyestani/Farid Vahid w czarno-białym, groteskowym oraz wykorzystującym język metafory komiksie pod tytułem „Obserwują cię” przypomina o permanentnej inwigilacji i nacisku ze strony władz, jakiego doznają obywatele/obywatelki Iranu.
Rozdział „Trochę historii” otwierają „Trzy rewolucje” (oszczędne ilustracje: Hamun), w których Milani pokrótce opowiada o najważniejszych zmianach politycznych, jakich doświadczył Iran w ciągu ostatniego stulecia. Vahid oraz operujący zwiewną kreską Hippolyte („Dracula”) w nowelce „Nouruz z rodziną” charakteryzują tytułowe święto narodowe. Nieco dalej kolejny sprawdzony duet Touka Neyestani/Jean-Pierre Perrin za pomocą karykaturalnej, metaforycznej i wykorzystującej krwistą dominantę opowieści odpowiada na pytanie „Kto rządzi Iranem?”. Marjane Satrapi przygotowała za to rozkładówkę „Obawy i nienawiść”, w której klarownie wyjaśnia, czym zajmują się Strażnicy Rewolucji. Vahid, we współpracy z hiszpańską ilustratorką Patricią Bolaños, prezentuje natomiast satyryczną, wykorzystującą barwne akcenty (czerwień, szarość, zieleń) refleksję na temat irańskiej oligarchii, czyli „Złotych dzieciach reżimu”. Nieco dalej Perrin i Lewis Trondheim („Ralph Azham”) w kolorowym cartoonie w zabawny sposób obrazują skalę „Szaleństwa cenzury”, a francuski dziennikarz chwilę potem zaprasza na spacer po cmentarzu Behesht-e Zahra, gdzie ma miejsce „Dialog zmarłych”, w nastrojowy sposób zilustrowany przez Paco Rocę.
Trzeci rozdział omawianego tomu (zatytułowany „Żelazny reżim… społeczeństwo, które się nie poddaje”) otwiera epizod „Postacie, które przejdą do historii” przygotowany przez również znany nam już duet Bahareh Akrami/Farid Vahid udowadniający, że protesty w Iranie obejmują wszystkie regiony i klasy społeczne. Politolog ponownie łączy siły z Bee na potrzeby komiksu „W sercu diaspory” (wykazującego najważniejsze aspekty działań irańskich migrantów), ale także raz jeszcze współpracuje z Shabnam Adiban, z którą – w utrzymanych w poetyce picture booka „Kontrastach” – obala przesądy na temat swojej ojczyzny. Dodatkowo Vahid i francuski rysownik Deloupy w sześciostronicowej, wykorzystującej konwencję komiksu niemego (nie licząc finalnego komentarza) „Sztuce buntu” przypominają, że obywatelskie nieposłuszeństwo może zaczynać się od zwykłych, codziennych, niepozornych gestów i czynności. Z kolei Perrin razem z Coco porusza w akwarelowym, z ducha pop-artowym epizodzie „Wyłącznie dla mężczyzn” problem dyskryminacji Iranek na niwie sportu (z uwzględnieniem sfery kibicowania), natomiast we współpracy z Nicolasem Wildem („Tako milczy Zaratustra”) dziennikarz w telegraficznym skrócie ukazuje losy irańskich działaczek na rzecz praw człowieka, Nasrin Sotoudeh oraz Narges Mohammadi.
Zamknięty w twardej oprawie, liczący 272 strony oraz okraszony zdjęciami autorstwa irańskiego fotografia i malarza Rahiego Rezvaniego tom „Kobieta, Życie, Wolność” wieńczy zapis (zilustrowanej przez samego Joanna Sfara) debaty między Satrapi, Vahidem, Perrinem i Milanim, opatrzonej wymownym tytułem „I co dalej…?”. Pytanie, które wybrzmiewa jeszcze na długo po zakończeniu lektury tego przejmującego zbioru.
„Kobieta, Życie, Wolność” („Femme, Vie, Liberté”). Redakcja: Marjane Satrapi. Tłumaczenie: Małgorzata Fangrat-Jastrzębska. timof comics. Warszawa 2024.
| Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego. Zrealizowano przy wsparciu Fundacji Otwarty Kod Kultury. |
 |
 |