Nasim Taleb, poczytny autor ostatnich dziesięcioleci, jedną ze swoich bestsellerowych książek zatytułował „Antykruchość. Jak żyć w świecie, którego nie rozumiemy”. Pokazywał w niej, jak nieprzewidywalność zjawisk społecznych i politycznych weryfikuje to, na ile pewne osoby lub rzeczy korzystają na kryzysach i tąpnięciach (określał je mianem antykruchych), zaś inne w wyniku zmian odczuwają pogorszenie funkcjonowania. W psychologicznym rozumieniu problem Tabela sprowadza się do zagadnienia radzenia sobie ze stresem, w tym stresem nieprzewidywalnym i ciężkim, traumatycznym. Stephen M. Southwick, Dennis S. Charney i Jonathan M. DePierro w swojej monografii „Odporność psychiczna” dają psychologiczną receptę na antykruchość.

Trzej autorzy książki to uznani badacze w zakresie stresu i odporności psychicznej. Poza ich doskonałą orientacją w dyscyplinie, atutem książki jest zbliżenie się naukowców do czytelnika poprzez podzielenie się osobistymi historiami, które wystawiły na próbę ich zdolność radzenia sobie. Książkę dedykowano zresztą pamięci pierwszego z autorów, który zmagał się z choroba nowotworową i w czasie powstawania książki zmarł. Badacze zatem nie tylko z racji akademickiego zacięcia, ale i własnych doświadczeń rozumieją, czym jest odporność psychiczna – i czym bywa jej brak lub obniżony poziom. W monografii dodatkowo przytaczają liczne historie osób, które stawały przez zróżnicowanymi wyzwaniami (od przewlekłych chorób do udziału w pandemii COVID-19) i postanowiły podzielić się swoimi doświadczeniami. Narracja książki sprawnie przebiega od dowodów naukowych do ich kazuistycznych potwierdzeń, pokazując, że nauka o traumie rzeczywiście jest blisko ludzkiej traumy i nadaje się do poprawiania zdrowia osób w ich zindywidualizowanych sytuacjach.

Receptę na psychiczną odporność autorzy upatrują w dziesięciu siłach, które opisują w kolejnych rozdziałach książki. Pierwszą z nich jest optymizm, który pozwala na zdrowsze interpretacje rzeczywiści nawet w jej ciemnych odsłonach. Za druga siłę badacze uważają umiejętność konfrontowania się ze strachem bez strategii ucieczkowych. U osób odpornych psychicznie często zauważa się także silniejszą tendencję do wyższych standardów moralnego zachowania. Ich siłą jest również posiadanie i korzystanie z religijnego i duchowego systemu znaczeń i metod radzenia sobie. Osoby odporne mają gęstsze i bardziej wydolne sieci wsparcia społecznego. Potrafią też po to wsparcie sięgać, zamiast samodzielnie zmagać się z kryzysami.

Autorzy zwracają uwagę na znaczenie inspiracji postaciami, które wykazują dużą zdolność radzenia sobie z trudnościami. Odporni rodzą odpornych, czasem także dosłownie, gdy dzieci nabywają umiejętności większego radzenia sobie z wyzwaniami, obserwując zachowania rodziców. Cecha osób odpornych to dbałość o własne ciało. Zdrowie fizyczne i psychiczne są nieodłącznie związane, zaniedbywanie soma bezwzględnie wpłynie na psyche. Osoby odporne trenują umysł, są zainteresowane podtrzymywaniem jego elastyczności i plastyczności. Odporności służy także poczucie sensu i umiejętność rozwijania, przekraczania siebie. Świadomość, że jest coś wartościowego przede mną, do czego mogę dążyć, niesie pociechę w chwilach trudu. Odporność pozwala na konfrontowanie się z tymi najtrudniejszymi bodaj wydarzeniami ludzkiego życia jak odchodzenie i choroba, własna lub osób bliskich.

Każdy rozdział autorzy wieńczą zestawem ćwiczeń i wskazówek, które mogą pomagać w rozwijaniu omawianej właściwości poprawiającej odporność. „Odporność psychiczna” jest zatem dobrym przykładem nauki w działaniu i właściwego stosowania wyników badań w kształtowaniu zachowań społecznych. Jak z receptą lekarską, tak i z receptą psychologiczną – wiele zależy od pacjenta. „Odporność psychiczna” może zatem być kolejnym zbiorem uzasadnionych zaleceń, który przeczytamy, potwierdzając swoją wiedzę. Może jednak stać się zachętą do rzeczywistego wcielenia w życie tego, co nauka wypracowała. Być może kluczową zachętą okażą się w tu osobiste świadectwa autorów.

Stephen M. Southwick, Dennis S. Charney, Jonathan M. DePierro: „Odporność psychiczna. Jak radzić sobie z największymi życiowymi wyzwaniami”. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2024.