Pandemia COVID-19 chyba na zawsze zostanie w naszej świadomości jako bezprecedensowy kryzys zdrowia publicznego w początku XXI wieku. Po pandemii opadł już kurz, ale jeszcze nie jest jasne, jaki wizerunek naszego populacyjnego psychicznego zdrowia się ujawni. Ważny element zdrowia to dobrostan relacyjny i społeczny. Zbigniew Izdebski i Joanna Mazur poświęcili swoją najnowsza wspólną pracę właśnie temu zagadnieniu. Jak Polacy reagowali na pandemię w sferze swojego zdrowia, jakości życia i – co wyróżnia tę publikację – sferze relacji seksualnych?

Raport „Zdrowie, życie seksualne i funkcjonowanie w związkach w okresie pandemii COVID-19” opublikowany przez Wydawnictwo Naukowe PWN to podsumowanie dwóch przekrojowych badań ogólnopolskich, w których łącznie uczestniczyło 5500 Polaków. Osoby badane były proszone o ustosunkowanie się do 34 pytań o kilka ważnych sfer funkcjonowania na początku i rok po wybuchu pandemii. Ten plan badawczy ma zalety i wady. Zaletami są duża i reprezentatywna prób obu procedur, zróżnicowanie tematyki badawczej i uwzględnienie psychospołecznych zmiennych wyjaśniających. Wadę stanowi przekrojowy charakter badania, niepozwalający w istocie na śledzenie trendów, a jedynie na próby wstępnej analizy zmian na poziomie grupowym. Brak jednobrzmiących danych tuż sprzed pandemii utrudnia także określenie, czy badacze uchwycili „efekty pandemii”, czy raczej typowe efekty wieku, płci, wykształcenia w czasie pandemii, które mogłyby mieć taki sam charakter i siłę, gdyby kontekstem był czas braku kryzysu.

Niezależnie od tych metodologicznych ograniczeń, raport Izdebskiego i Mazur to cenny obrazek funkcjonowania Polek i Polaków. Dowiadujemy się z niego wielu bardzo szczegółowych obserwacji, których nie sposób spuentować w krótkim tekście. Warto jednak niektórym z nich się przyjrzeć. Pierwszą z ciekawszych obserwacji jest fakt pogorszenia się objawów emocjonalnych i samoceny u mężczyzn w czasie pandemii, mimo iż objawy te częściej zgłaszają kobiety. Mężczyźni w czasie pandemii relacjonowali też obniżenie zadowolenia ze związków seksualnych i – co zgodne z ogólnymi trendami – większe niż kobiety potrzeby w sferze seksualnej. Kobiety są bardziej restrykcyjne co do erotycznych rozmów w sieci, podczas gdy mężczyźni okazują się bardziej restrykcyjni w swoich postawach wobec seksualności (a konkretniej: wobec aborcji, in vitro, relacji nieheteronormatywnych) bardziej niż kobiety.

Z jednej strony te obserwacje pokazują pewien utrwalony rejestr odmienności między kobietami i mężczyznami. Z drugiej – zachowania młodych kobiet i mężczyzn w internecie związane ze sferą relacji są podobne, a i mężczyźni, i kobiety zgłaszali więcej obaw związanych ze współżyciem w czasie pandemii. Psychologowie ewolucyjni wskazywaliby pewnie na odmienność psychologii seksualnej kobiet i mężczyzn jako przyczynę zauważonych różnic. Krytyczny kontekst pandemii mógłby wtedy wyłącznie nasilać te biologicznie uwarunkowane odmienności. Jednak młodsze pokolenia wykazują pewne upodobnienie wzorca zachowań, który najczęściej jest wzorcem nie tyle biologicznej, ile kulturowej „męskości” lub ogólniej: sprawczości. Tak rozumiana męskość sprzyjają zdrowiu, jednak z perspektywy kulturowej jej zwiększająca się dominacja może powodować nowe napięcia, np. rosnącą potrzebę bycia w bezpiecznej pozycji słabości.

Podobne analizy jak te w powyższym akapicie autorzy wykonują, rozważając rolę wieku, wykształcenia czy faktu pozostawania w relacji. Czwarta dekada życia i bycie singlem okazują się zbiegać z niektórymi trudnymi doświadczeniami relacyjnymi lub zdrowotnymi (np. mniejszą ilością snu czy mniejszym zadowoleniem z relacji seksualnych). Ten czas około połowy życia, który przypada na 4-5 dekadę życia, jawi się zatem – nawet poza pandemicznym kontekstem – jako czas znacznych obciążeń i zwiększającej się roli zaspokojenia podstawowych potrzeb, np. potrzeby relacji.

Monografia Izdebskiego i Mazur to ważna lektura dla socjologów, psychologów, psychiatrów i pedagogów. Powinna też znaleźć oddźwięk w instytucjach społecznych, których celem jest kształtowanie polityk socjalnych w celu wspierania populacyjnego zdrowia. Problemy takie jak samotność lub dylematy mnogich ról (np. konflikt rodzina-praca) mają istotne znaczenie dla problemów opieki medycznej, a pośrednio także edukacji i środowiska pracy. W czasach, gdy kryzys goni kryzys, zatrzymanie się i namysł nad stanem naszego zdrowia i kapitału społecznego dzisiaj jest czymś nieodzownym. To właśnie proponują autorzy tego raportu.

Zbigniew Izdebski, Joanna Mazur: „Zdrowie, życie seksualne i funkcjonowanie w związkach w okresie pandemii COVID-19. Perspektywa różnych grup społecznych”. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2025.