ISSN 2658-1086
KTO TUTAJ ŁAMIE ZASADY? (SYLWIA CHUTNIK, JUSTYNA BILIK: 'KŁIRÓWY. TE, KTÓRE ZŁAMAŁY ZASADY')
W POLSCE BEZ ZMIAN (MILO MIGACZ: 'ZMIEŃCIE MNIE! TERAPIA KONWERSYJNA W POLSCE')
HANS CHRISTIAN ANDERSEN - TEKSTY I KONTEKSTY
NIE TYLKO DLA TYCH, CO 'ZNAJĄ JÓZEFA'* ('110 LAT 'ANNE OF GREEN GABLES' LUCY MAUD MONTGOMERY W POLSCE. RECEPCJA, PRZEKŁADY, NOWE ODCZYTANIA I PERSPEKTYWY BADAWCZE')
A
A
A
Epizody utożsamiania się z ulubionymi postaciami literackimi ma na swoim koncie chyba każda czytelniczka i każdy czytelnik. Niektóre z książkowych kreacji posiadają jednak szczególną siłę oddziaływania, która nie ustępuje po rozpoczęciu przez wspomnianych „wieku dorosłego”. Niewątpliwie taką bohaterką jest Anne Shirley, swoista przewodniczka dla wielu dziewczynek i kobiet, szczególnie tych rudowłosych i zakochanych w literaturze (do których i ja się zaliczam). Z nieukrywaną radością sięgnęłam więc po monografię wieloautorską zatytułowaną „110 lat »Anne of Green Gables« Lucy Maud Montgomery w Polsce. Recepcja, przekłady, nowe odczytania i perspektywy badawcze” pod redakcją Agnieszki Kwiatkowskiej, Ewy Rajewskiej i Aleksandry Wieczorkiewicz. Publikacja jest rezultatem poświęconej twórczości kanadyjskiej pisarki międzynarodowej konferencji zorganizowanej w 2022 roku przez Instytut Filologii Polskiej, Zespół ds. Badań nad Literaturą i Kulturą Dziecięcą oraz Koło Sztuki dla Dzieci „Na Wysokiej Górze” i Naukowe Koło Przekładowe „Przekładnia” Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej UAM. Wydarzenie honorowało 110. rocznicę wydania pierwszego polskiego przekładu powieści Montgomery („Ania z Zielonego Wzgórza”), czyli „klasyki gatunku” autorstwa R. Bernsteinowej.
Jak zaznaczają redaktorki: „Celem niniejszego tomu jest stworzenie szerokiego pola dyskusji o »Anne of Green Gables« w perspektywie interdyscyplinarnej: socjologicznej, historycznej, literaturoznawczej, przekładoznawczej, skupiającej się na recepcji, adaptacjach czy na kwestiach obyczajowych i emancypacyjnych” (s. 17). Założenie to niewątpliwie udało się zrealizować, bo publikacja to imponujący kulturowy rekonesans, zaznaczający dotychczasowy stan badań nad twórczością Montgomery oraz nawołujący do wkraczania na kolejne ścieżki badawcze, których, jak się wydaje, jeszcze długo nie zabraknie. Monografia składa się bowiem – prócz „Otwarcia” (ze słowem redaktorek oraz wprowadzeniem Piotra Oczki) i „An(n)eksu” – z czterech części prezentujących szkice ponad dwudziestu autorek i autorów związanych z polskimi i europejskimi ośrodkami naukowymi. Są to, kolejno, „Tajemnicza R. i jej »Ania«” (mieszcząca artykuły poświęcone przekładowi Bernsteinowej i jego wpływowi na kolejne pokolenia tłumaczek i tłumaczy), „»Anne« w Polsce. Wizualizacje, przekłady, nawiązania, adaptacje” (skupiająca się na zaznaczeniu obecności narracji Montgomery w Polsce), „»Anne« na językach. Światowa recepcja »Anne of Green Gables«” (analizująca przekłady na języki europejskie i azjatyckie) oraz „»Anne« w kontekście. Dialogi i reinterpretacje” (wpisująca powieść w różnorodne uwarunkowania kulturowe, literackie czy socjologiczno-historyczne).
Czytelniczki i czytelnicy szczególnie zżyci z polskim tłumaczeniem nazw własnych mogą poczuć się nieco zdezorientowani już po samym zerknięciu na tytuł i spis treści monografii. Głęboko zakorzeniona w nas Bernsteinowa „Ania z Zielonego Wzgórza” ustąpiła miejsca oryginalnej „Anne of Green Gables”, bo wszak nie każda „Ania” „Anią” pozostała – dość wspomnieć wielokrotnie przywoływaną w szkicach propozycję Anny Bańkowskiej, autorki najnowszego, najbliższego oryginałowi, przekładu na język polski („Anne z Zielonych Szczytów”), który wywołał spore poruszenie wśród polskojęzycznych odbiorczyń i odbiorców prozy Montgomery. Należy dodać, że w całej monografii zachowuje się angielską pisownię nazw własnych, sporo się także porównawczo cytuje, co pozwala na zgłębienie niuansów językowych i kontekstów kulturowych. Przykłady tych ostatnich możemy mnożyć, począwszy od najbardziej wyróżniających się już od pierwszych rozdziałów powieści dysonansów znaczeniowych między „Anne” a „Anią” czy „Rachel Lynde” a „Małgorzatą Linde”.
Zaproponowane perspektywy są prawdziwie interesujące, a zakres tematów – imponujący. Czytelniczki i czytelnicy prowadzą, wraz z badaczkami i badaczami, śledztwo, kim faktycznie jest R. Bernsteinowa, zaznajamiają się z recepcją twórczości Montgomery na światowym rynku wydawniczym, analizują, bazując na interpretacjach książkowych, teatralnych, serialowych i filmowych, kreację powieściowego Avonlea i okolic, oceniają historyczną wiarygodność elementów świata przedstawionego (sukienka z bufami!), odnajdują nawiązania intertekstualne w narracji Anne (wszak mówienie Szekspirem nie jest jej obce) czy też podążają za kolejnymi utworami czerpiącymi z opowieści Montgomery. Dla mnie szczególnie ciekawe okazały się szkice ukazujące czytelniczy odbiór opowieści o Anne w skali światowej: w Szwecji (artykuł Anny Marii Czernow), we Francji (praca Anny Loby), w Czechach i na Słowacji (tekst Renaty Buchtovej), we Włoszech (propozycja Moniki Woźniak) oraz w Chinach (pisze o tym Maria Kurpaska). To otwierająca, ożywcza perspektywa, pozwalająca na komparatystykę strategii tłumaczeniowych, kreacji/interpretacji postaci literackich, przyczyn większej lub mniejszej sławy Anne w poszczególnych krajach, a także szeregu kontekstów i wartości istotnych dla wspomnianych grup narodowościowych.
Wielkim atutem publikacji jest wspomniany już rozdział zatytułowany (bardzo chwytliwie!) „An(n)eks”, który zawiera zapis dwóch rozmów z osobami związanymi ze światem Montgomery oraz spis pierwszych wydań polskich przekładów interesującej nas powieści. „Kanon od nowa – »Anne of Green Gables« Lucy Maud Montgomery” przedstawia rozmowę Ewy Rajewskiej i Aleksandry Wieczorkiewicz z tłumaczkami i tłumaczem twórczości kanadyjskiej pisarki – Agnieszką Kuc, Anną Bańkowską oraz Pawłem Beręsewiczem. Zapis drugiego spotkania, zatytułowany „Lucy Maud Montgomery w sieci”, prezentuje dyskusję Aleksandry Cieciórskiej i Michaliny Wesołowskiej z autorką i autorami blogów montgomerystycznych – Agnieszką Maruszewską, Michałem Fijałkowskim i Stanisławem Kucharzykiem. To świetne uzupełnienie treści rozdziałów monografii, ukazujące nie tylko wyzwania i konteksty translatoryczne, szczególną żywotność opowieści o Anne w dyskursie kulturowym i jej jednoczącą, wspólnototwórczą rolę, ale i osobiste doświadczenia rozmówczyń i rozmówców, co zawsze stanowi ciekawy czytelniczy „smaczek”.
Lektura monografii „110 lat »Anne of Green Gables« Lucy Maud Montgomery w Polsce” to zatem punkt obowiązkowy dla miłośniczek i miłośników opowieści o mieszkańcach Wyspy Księcia Edwarda, jednak – dzięki szerokiemu zakresowi tematycznemu podejmowanemu przez autorki i autorów – z pewnością okaże się ona także niezwykle cennym doświadczeniem dla osób zainteresowanych przekładoznawstwem, wątkami emancypacyjnymi, kulturowymi reinterpretacjami czy problematyką intertekstualności. Pozostaje mi zgodzić się ze słowami dr hab. Joanny Dybiec-Gajer, prof. UKEN, zamieszczonymi na skrzydełku książki – jest to „pasjonująca lektura i kamień milowy w polskich badaniach montgomerycznych”.
*Wyrażenie to (ang. „the race that knows Joseph”) pojawia się w cyklu książek o Anne jako określenie „pokrewnej duszy”: „Wprawdzie jestem stary, ale nasze dusze są w tym samym wieku. Oboje należymy do plemienia, które »zna Józefa«, jakby powiedziała Cornelia Bryant. – Jakiego Józefa…? – zdziwiła się Anne. No bo Cornelia dzieli ludzi na dwa rodzaje: tych, którzy znają albo nie znają Józefa. Jeśli ktoś patrzy na świat tak samo, ma takie same poglądy i gustuje w tych samych żartach, to znaczy, że jest z plemienia, które zna Józefa. – Ach, rozumiem! – Anne nagle doznała olśnienia. – Ja kiedyś to nazywałam, i nadal nazywam, tylko w cudzysłowie, »pokrewnymi duszami«” (L.M. Montgomery: „Wymarzony Dom Anne”. Przeł. Anna Bańkowska. Warszawa 2023, s. 52-53 [e-book]).
Jak zaznaczają redaktorki: „Celem niniejszego tomu jest stworzenie szerokiego pola dyskusji o »Anne of Green Gables« w perspektywie interdyscyplinarnej: socjologicznej, historycznej, literaturoznawczej, przekładoznawczej, skupiającej się na recepcji, adaptacjach czy na kwestiach obyczajowych i emancypacyjnych” (s. 17). Założenie to niewątpliwie udało się zrealizować, bo publikacja to imponujący kulturowy rekonesans, zaznaczający dotychczasowy stan badań nad twórczością Montgomery oraz nawołujący do wkraczania na kolejne ścieżki badawcze, których, jak się wydaje, jeszcze długo nie zabraknie. Monografia składa się bowiem – prócz „Otwarcia” (ze słowem redaktorek oraz wprowadzeniem Piotra Oczki) i „An(n)eksu” – z czterech części prezentujących szkice ponad dwudziestu autorek i autorów związanych z polskimi i europejskimi ośrodkami naukowymi. Są to, kolejno, „Tajemnicza R. i jej »Ania«” (mieszcząca artykuły poświęcone przekładowi Bernsteinowej i jego wpływowi na kolejne pokolenia tłumaczek i tłumaczy), „»Anne« w Polsce. Wizualizacje, przekłady, nawiązania, adaptacje” (skupiająca się na zaznaczeniu obecności narracji Montgomery w Polsce), „»Anne« na językach. Światowa recepcja »Anne of Green Gables«” (analizująca przekłady na języki europejskie i azjatyckie) oraz „»Anne« w kontekście. Dialogi i reinterpretacje” (wpisująca powieść w różnorodne uwarunkowania kulturowe, literackie czy socjologiczno-historyczne).
Czytelniczki i czytelnicy szczególnie zżyci z polskim tłumaczeniem nazw własnych mogą poczuć się nieco zdezorientowani już po samym zerknięciu na tytuł i spis treści monografii. Głęboko zakorzeniona w nas Bernsteinowa „Ania z Zielonego Wzgórza” ustąpiła miejsca oryginalnej „Anne of Green Gables”, bo wszak nie każda „Ania” „Anią” pozostała – dość wspomnieć wielokrotnie przywoływaną w szkicach propozycję Anny Bańkowskiej, autorki najnowszego, najbliższego oryginałowi, przekładu na język polski („Anne z Zielonych Szczytów”), który wywołał spore poruszenie wśród polskojęzycznych odbiorczyń i odbiorców prozy Montgomery. Należy dodać, że w całej monografii zachowuje się angielską pisownię nazw własnych, sporo się także porównawczo cytuje, co pozwala na zgłębienie niuansów językowych i kontekstów kulturowych. Przykłady tych ostatnich możemy mnożyć, począwszy od najbardziej wyróżniających się już od pierwszych rozdziałów powieści dysonansów znaczeniowych między „Anne” a „Anią” czy „Rachel Lynde” a „Małgorzatą Linde”.
Zaproponowane perspektywy są prawdziwie interesujące, a zakres tematów – imponujący. Czytelniczki i czytelnicy prowadzą, wraz z badaczkami i badaczami, śledztwo, kim faktycznie jest R. Bernsteinowa, zaznajamiają się z recepcją twórczości Montgomery na światowym rynku wydawniczym, analizują, bazując na interpretacjach książkowych, teatralnych, serialowych i filmowych, kreację powieściowego Avonlea i okolic, oceniają historyczną wiarygodność elementów świata przedstawionego (sukienka z bufami!), odnajdują nawiązania intertekstualne w narracji Anne (wszak mówienie Szekspirem nie jest jej obce) czy też podążają za kolejnymi utworami czerpiącymi z opowieści Montgomery. Dla mnie szczególnie ciekawe okazały się szkice ukazujące czytelniczy odbiór opowieści o Anne w skali światowej: w Szwecji (artykuł Anny Marii Czernow), we Francji (praca Anny Loby), w Czechach i na Słowacji (tekst Renaty Buchtovej), we Włoszech (propozycja Moniki Woźniak) oraz w Chinach (pisze o tym Maria Kurpaska). To otwierająca, ożywcza perspektywa, pozwalająca na komparatystykę strategii tłumaczeniowych, kreacji/interpretacji postaci literackich, przyczyn większej lub mniejszej sławy Anne w poszczególnych krajach, a także szeregu kontekstów i wartości istotnych dla wspomnianych grup narodowościowych.
Wielkim atutem publikacji jest wspomniany już rozdział zatytułowany (bardzo chwytliwie!) „An(n)eks”, który zawiera zapis dwóch rozmów z osobami związanymi ze światem Montgomery oraz spis pierwszych wydań polskich przekładów interesującej nas powieści. „Kanon od nowa – »Anne of Green Gables« Lucy Maud Montgomery” przedstawia rozmowę Ewy Rajewskiej i Aleksandry Wieczorkiewicz z tłumaczkami i tłumaczem twórczości kanadyjskiej pisarki – Agnieszką Kuc, Anną Bańkowską oraz Pawłem Beręsewiczem. Zapis drugiego spotkania, zatytułowany „Lucy Maud Montgomery w sieci”, prezentuje dyskusję Aleksandry Cieciórskiej i Michaliny Wesołowskiej z autorką i autorami blogów montgomerystycznych – Agnieszką Maruszewską, Michałem Fijałkowskim i Stanisławem Kucharzykiem. To świetne uzupełnienie treści rozdziałów monografii, ukazujące nie tylko wyzwania i konteksty translatoryczne, szczególną żywotność opowieści o Anne w dyskursie kulturowym i jej jednoczącą, wspólnototwórczą rolę, ale i osobiste doświadczenia rozmówczyń i rozmówców, co zawsze stanowi ciekawy czytelniczy „smaczek”.
Lektura monografii „110 lat »Anne of Green Gables« Lucy Maud Montgomery w Polsce” to zatem punkt obowiązkowy dla miłośniczek i miłośników opowieści o mieszkańcach Wyspy Księcia Edwarda, jednak – dzięki szerokiemu zakresowi tematycznemu podejmowanemu przez autorki i autorów – z pewnością okaże się ona także niezwykle cennym doświadczeniem dla osób zainteresowanych przekładoznawstwem, wątkami emancypacyjnymi, kulturowymi reinterpretacjami czy problematyką intertekstualności. Pozostaje mi zgodzić się ze słowami dr hab. Joanny Dybiec-Gajer, prof. UKEN, zamieszczonymi na skrzydełku książki – jest to „pasjonująca lektura i kamień milowy w polskich badaniach montgomerycznych”.
*Wyrażenie to (ang. „the race that knows Joseph”) pojawia się w cyklu książek o Anne jako określenie „pokrewnej duszy”: „Wprawdzie jestem stary, ale nasze dusze są w tym samym wieku. Oboje należymy do plemienia, które »zna Józefa«, jakby powiedziała Cornelia Bryant. – Jakiego Józefa…? – zdziwiła się Anne. No bo Cornelia dzieli ludzi na dwa rodzaje: tych, którzy znają albo nie znają Józefa. Jeśli ktoś patrzy na świat tak samo, ma takie same poglądy i gustuje w tych samych żartach, to znaczy, że jest z plemienia, które zna Józefa. – Ach, rozumiem! – Anne nagle doznała olśnienia. – Ja kiedyś to nazywałam, i nadal nazywam, tylko w cudzysłowie, »pokrewnymi duszami«” (L.M. Montgomery: „Wymarzony Dom Anne”. Przeł. Anna Bańkowska. Warszawa 2023, s. 52-53 [e-book]).
„110 lat »Anne of Green Gables« Lucy Maud Montgomery w Polsce. Recepcja, przekłady, nowe odczytania i perspektywy badawcze”. Red. Agnieszka Kwiatkowska, Ewa Rajewska, Aleksandra Wieczorkiewicz. Wydawnictwo Naukowe UAM. Poznań 2024.
| Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego. Zrealizowano przy wsparciu Fundacji Otwarty Kod Kultury. |
 |
 |