Śląsk to przestrzeń kompilacji i zaskoczeń. Choć nie znajduje się w centrum, nie tylko w znaczeniu geograficznym, nie potrafi pozostawać na uboczu. Tętni życiem, podlega ciągłym metamorfozom, niejednokrotnie wyprzedza inne regiony w kwestii równości, inkluzywności, otwartego spojrzenia na świat, jednocześnie kultywując ważne tradycje, które dla osób z regionem niezwiązanych mogą wydawać się niepotrzebnym reliktem przeszłości. To oczywiście wynik wielu procesów historycznych i specyfiki terenu, na którym zawsze musiało znaleźć się miejsce dla wielu kultur, języków, historii i osób. Wynika to oczywiście także z różnic postrzegania Śląska i przeżywania śląskości, o jakiej pisał Zbigniew Rokita: „bo polskość je w pjyrszym lepszym podrynczniku do Polskiego Abo historyje ujarzmiōnô, doszlajfowanô, a podryncznikōw do gōrnoślōnskości niy ma i kożdy mô swoja” (Rokita, 2022: 300).

Głosy ze Śląska, choć docierają w poszczególne miejsca z bardzo różnym natężeniem, biegną w świat nieprzerwanie i są niejednokrotnie dobrze słyszalne, o czym świadczy choćby całkiem spory nurt śląski i śląskoznawczy na polskim rynku wydawniczym. Poezja, proza, literatura reportażowa powstająca na Górnym Śląsku lub próbująca uchwycić efemeryczną tożsamość ludzi i miejsca w mijającym właśnie roku była w tym literackim i krytycznym obiegu bardzo wyraźnie widoczna. To często narracje topograficzne, fantazmatyczne, w ramach których Śląsk staje się jedynie początkiem drogi, otwarciem, także na nowe doświadczenie językowe, w historiach takich jak tomy poetyckie „Mappa Mundi” Mirosława Syniawy czy powieść „Śnialnia. Śląski underground” Rafała Księżyka, ale także liczne przekłady na język śląski literackiej klasyki.

Śląsk to więc także niewyczerpane źródło inspiracji, a poszukiwanie, rozmytej przecież, już nie górniczej, ale wciąż niezdefiniowanej na nowo tożsamości regionu stanowi katalizator do rozpoznawania tożsamości indywidualnej, identyfikacji jednostki, której dokonuje ona zgodnie z wewnętrznym pragnieniem, nie zaś wypaczającymi oczekiwaniami; przede wszystkim jednak to miejsce nie tylko ewoluujące, ale wciąż nieukończone, miejsce-wydarzenie: „Przygodność, która ukształtowała miejsce (…) jest tym, co obnaża jego niegotowość. Skoro o formie miejsca decyduje to, na co nie mamy wpływu, co wymyka się naszej kontroli zatem miejsce nigdy nie może być »ukończone«, gdyż każdy ruch zmieniających się okoliczności oddziałuje na jego wygląd. »Przygodny« jest synonimem nieukończenia. W ten sposób postrzegamy miejsce nie jako fakt, lecz jako wydarzenie. Nie ma ono gotowego kształtu, nie da się powiedzieć »to miejsce jest tym«, »taka jest jego istota«, bowiem w doświadczeniu genius loci miejsce rozgrywa się na obrzeżach siebie, jest wydarzeniem na peryferiach, z których widać zupełnie inne przestrzenie i światy” (Sławek, 2007: 25).

Właśnie w związku z tą nieuchwytnością, niejednorodnością i nieustającym kształtowaniem ducha regionu, jak co roku, nasze autorki i nasi autorzy zastanawiają się nad tym, co je/ich na Śląsku fascynuje, co inspiruje do działań kreatywnych, co czytają, jakie zjawiska obserwują z dużym zainteresowaniem.

Oddajemy więc w Państwa ręce dwie literackie impresje – spojrzenia na Śląsk i śląskość jako miejsce dorastania, wzrastania zmiany. W tekście „Omnibajtel” Moniki Błaszków autorka snuje poetycką opowieść o śląskim dorastaniu poprzednich pokoleń, samodzielnie odkrywając to miejsce i tożsamość na nowo, po swojemu badając obrazy i język. W drugim tekście, w całości napisanym w języku śląskim, Szymon Pławecki odkrywa przed nam historię miejsca, jakim jest Łąka, z uwzględnieniem towarzyszącej jej zmiany, wynikającej z zespolenia rytmu przyrody i człowieka. Dzieli się z nami także własnymi wspomnieniami, rozmowami, obrazami, sentymentem i budowanym na nim myśleniu o śląskiej współczesności.

Jako podsumowanie proponujemy dokonany przez Marka Mikołajca subiektywny przegląd książek opublikowanych w mijającym roku, które mogą okazać się doskonałym świątecznym prezentem dla tych wszystkich, którym Śląsk jest bliski, którzy chcą postrzegać to miejsce właśnie z perspektywy owej kompilacji – tego, co tradycyjne, dawne, z tym, co nowoczesne; z perspektywy pomost pomiędzy tym, co regionalne, a tym, co globalne.

Zapraszamy do zanurzenia się w śląskość – bogatą, indywidualna, niejednorodną i zaskakującą.

LITERATURA:

Rokita Z.: „Kajś. Gyszichta ô Gōrnym Ślōnsku”. Przeł. Grzegorz Kulik. Wołowiec 2022.

Sławek T.: „Genius loci jako doświadczenie. Prolegomena”. W: „Genius loci. Studia o człowieku w przestrzeni”. Red. Z. Kadłubek. Katowice 2007.



Zdjęcie: https://pixabay.com/pl/photos/katowice-spodek-czarno-bia%C5%82y-3724461/.