ISSN 2658-1086
CZŁOWIEK NIEDŹWIEDZIOWI WILKIEM (MICHAL SÝKORA: 'PIĘĆ MARTWYCH PSÓW')
O ŻYCIU LIRYCYSTY W TRZECH AKTACH (MARIA WILCZEK-KRUPA: 'ŻUAN DON. BIOGRAFIA JEREMIEGO PRZYBORY')
O ŻYCIU LIRYCYSTY W TRZECH AKTACH (MARIA WILCZEK-KRUPA: 'ŻUAN DON. BIOGRAFIA JEREMIEGO PRZYBORY')
A
A
A
Maria Wilczek-Krupa o środowisku muzyczno-kulturalnym potrafi opowiadać z prawdziwą pasją. Nie dziwi to jednak, bo jej ścieżka zawodowa związana jest z tą właśnie przestrzenią. Wilczek-Krupa jest teoretyczką muzyki (obroniła pracę doktorską poświęconą twórczości filmowej Wojciecha Kilara), publicystką, dziennikarką prasową i radiową, nauczycielką, autorką biografii wybitnych artystów: wspomnianego już Kilara („Kilar. Geniusz o dwóch twarzach”) oraz Henryka Mikołaja Góreckiego („Górecki. Geniusz i upór”). Prym w trzeciej książce, opublikowanej kilka miesięcy temu nakładem wydawnictwa Znak, wiedzie jednak nie kompozytor, a poeta (choć sam za poetę się nie uważał), humorysta, „spikier”, „lirycysta” (jak zwykł o sobie mówić) – Jeremi Przybora. Kilkanaście dni temu, 4 marca, przypadła 20. rocznica śmierci Starszego Pana B. Stacje radiowe, periodyki oraz serwisy internetowe przypominały o jego ponadczasowych utworach i ich niebywałym znaczeniu dla dwudziestowiecznej kultury, ale i o jego barwnym życiu – również w kontekście miłosnym. Do tego ostatniego nawiązuje, choć nieco przewrotnie, tytuł książki Wilczek-Krupy. Określenie „Żuan Don” został zaczerpnięty z tekstu Przybory „A ta Tola”, gdzie zastosował typowy dla dorobku barokowego szyk przestawny („Z Anatola jest lekkomyślny Polak,/lowelas, żigolak, żuan don”). Termin „Żuan Don” znakomicie obrazuje lingwistyczno-humorystyczny talent Przybory, ale także, jak podkreśla autorka, w symboliczny sposób przedstawia podwójną naturę twórcy: „poetycką i zmysłową” (https://www.pap.pl/aktualnosci/wszystkie-tajemnice-jeremiego-przybory).
Na docenienie zasługuje sposób wydania publikacji. Jeszcze przed rozpoczęciem lektury mamy okazję zapoznać się z drzewem genealogicznym Przybory („rozrysowanych” zostało kilka pokoleń: od dziadków artysty po jego prawnuczęta), co z pewnością ułatwia późniejszą orientację w ponad sześćsetstronicowej (!) opowieści Wilczek-Krupy. Biografia zredagowana jest starannie, a układ rozdziałów prezentuje się czytelnie. Treść opatrzono solidną porcją przypisów, dodano także indeks osobowy, który w przypadku – powtórzmy – tak obszernej narracji stanowi cenne narzędzie w rękach czytelników i czytelniczek. Całości dopełniają zamieszczone w publikacji fotografie Jeremiego Przybory, jak również portrety jego najbliższych czy kolegów i koleżanek „po fachu”. Niezmiernie podoba mi się grafika zamieszczona na okładce „Żuan Dona”: utrzymany w czarno-białej stylistyce portret Przybory skontrastowany został z różowo-pomarańczowym tłem. Ważnym elementem ilustracji jest kreskówkowo dorysowany cylinder, nieodłączny rekwizyt Starszych Panów. Cylinder unosi się lekko nad głową artysty, wydającego się przebywać w zupełnie innym, wyobrażeniowym, świecie, dając jednocześnie przyzwolenie czytelnikom i czytelniczkom na poddanie się humorystycznemu dystansowi. Biografię Przybory autorka traktuje jednak zupełnie na serio.
Maria Wilczek-Krupa na przygotowanie książki o Przyborze poświęciła pięć lat. Warto przy tym podkreślić ogrom pracy, jaki badaczka włożyła w jej opracowanie. Przedstawiona historia „Starszego Pana” fascynuje i oczarowuje nie tylko przystępną, swobodną i erudycyjną narracją, ale również widocznym zaangażowaniem autorki, skrupulatnie analizującej liczne materiały źródłowe, w tym rękopisy, listy, dzienniki, notatki prasowe, a nawet nagrobne inskrypcje, kompletującej zdjęcia, wreszcie nawiązującej kontakt z osobami bliskimi Przyborze (jak zresztą sama pisze: „I tu do akcji wkraczają ludzie – najmocniejszy filar przeszło czteroletniego śledztwa (jeszcze nigdy nie pisałam biografii tak długo!). To z ich pamięci zrodziła się historia Jeremiego Przybory, utkana nie tylko z faktów, ale przede wszystkim z nastrojów i przeżyć”, s. 7). Jak się okazuje, Wilczek-Krupie udało się dotrzeć do informacji nieznanych nawet samemu Przyborze i jego rodzinie – mowa tu na przykład o materiałach dokumentujących jego pochodzenie. Poznawcza pasja Wilczek-Krupy udziela się także odbiorcom i odbiorczyniom „Żuan Dona”. W domu autorki „mówiło się” Przyborą – i to doświadczenie zapewne łączy wielu z nas.
Biografia Przybory to lektura pochłaniająca, pełna kontekstów kulturowych, społecznych i historycznych, krążących w artystycznym środowisku anegdot i opowieści. Czytelnicy i czytelniczki raz po raz natrafiają w narracji badaczki na „znajome” nazwiska, wywołujące poruszenie i poczucie oczekiwania na usłyszenie nostalgicznej historii lub soczystej plotki: dość wspomnieć Jerzego Wasowskiego, Kalinę Jędrusik, Irenę Kwiatkowską, Wiesława Gołasa, Barbarę Krafftównę, Agnieszkę Osiecką, Magdę Umer, Grzegorza Turnaua… Co ważne, sympatia, którą autorka darzy Przyborę, nie wpłynęła na zdarzające się ciągle jeszcze na rynku wydawniczym „cenzurowanie” treści. Obserwujemy bowiem postać Starszego Pana B z wielu perspektyw (inaczej wszak opowiadają o nim współpracownicy i współpracowniczki, inaczej partnerki, inaczej bliscy przyjaciele; innego Przyborę zapamiętali widzowie sceny kabaretowej, inaczej zapamiętany został za sprawą prywatnych korespondencji). Owa ludzka wielowymiarowość została w moim uznaniu bardzo udanie przedstawiona przez Wilczek-Krupę – to chyba czyni książkę tak interesującą.
Literatura:
Wilczek-Krupa Maria [biogram]. Dostęp: https://www.amuz.krakow.pl/wydzialy/wydzial-i-tworczosci-interpretacji-i-edukacji-muzycznej/katedra-teorii-i-interpretacji-dziela-muzycznego/pracownicy/dr-maria-wilczek-krupa/
„Wszystkie tajemnice Jeremiego Przybory”. Dostęp: https://www.pap.pl/aktualnosci/wszystkie-tajemnice-jeremiego-przy
„Żuan Don”. Jeremi Przybora - jego pojemne serce i rodzinne tajemnice. Dostęp: https://www.polskieradio.pl/8/404/artykul/3284121,zuan-don-jeremi-przybora-jego-pojemne-serce-i-rodzinne-tajemnice
Na docenienie zasługuje sposób wydania publikacji. Jeszcze przed rozpoczęciem lektury mamy okazję zapoznać się z drzewem genealogicznym Przybory („rozrysowanych” zostało kilka pokoleń: od dziadków artysty po jego prawnuczęta), co z pewnością ułatwia późniejszą orientację w ponad sześćsetstronicowej (!) opowieści Wilczek-Krupy. Biografia zredagowana jest starannie, a układ rozdziałów prezentuje się czytelnie. Treść opatrzono solidną porcją przypisów, dodano także indeks osobowy, który w przypadku – powtórzmy – tak obszernej narracji stanowi cenne narzędzie w rękach czytelników i czytelniczek. Całości dopełniają zamieszczone w publikacji fotografie Jeremiego Przybory, jak również portrety jego najbliższych czy kolegów i koleżanek „po fachu”. Niezmiernie podoba mi się grafika zamieszczona na okładce „Żuan Dona”: utrzymany w czarno-białej stylistyce portret Przybory skontrastowany został z różowo-pomarańczowym tłem. Ważnym elementem ilustracji jest kreskówkowo dorysowany cylinder, nieodłączny rekwizyt Starszych Panów. Cylinder unosi się lekko nad głową artysty, wydającego się przebywać w zupełnie innym, wyobrażeniowym, świecie, dając jednocześnie przyzwolenie czytelnikom i czytelniczkom na poddanie się humorystycznemu dystansowi. Biografię Przybory autorka traktuje jednak zupełnie na serio.
Maria Wilczek-Krupa na przygotowanie książki o Przyborze poświęciła pięć lat. Warto przy tym podkreślić ogrom pracy, jaki badaczka włożyła w jej opracowanie. Przedstawiona historia „Starszego Pana” fascynuje i oczarowuje nie tylko przystępną, swobodną i erudycyjną narracją, ale również widocznym zaangażowaniem autorki, skrupulatnie analizującej liczne materiały źródłowe, w tym rękopisy, listy, dzienniki, notatki prasowe, a nawet nagrobne inskrypcje, kompletującej zdjęcia, wreszcie nawiązującej kontakt z osobami bliskimi Przyborze (jak zresztą sama pisze: „I tu do akcji wkraczają ludzie – najmocniejszy filar przeszło czteroletniego śledztwa (jeszcze nigdy nie pisałam biografii tak długo!). To z ich pamięci zrodziła się historia Jeremiego Przybory, utkana nie tylko z faktów, ale przede wszystkim z nastrojów i przeżyć”, s. 7). Jak się okazuje, Wilczek-Krupie udało się dotrzeć do informacji nieznanych nawet samemu Przyborze i jego rodzinie – mowa tu na przykład o materiałach dokumentujących jego pochodzenie. Poznawcza pasja Wilczek-Krupy udziela się także odbiorcom i odbiorczyniom „Żuan Dona”. W domu autorki „mówiło się” Przyborą – i to doświadczenie zapewne łączy wielu z nas.
Biografia Przybory to lektura pochłaniająca, pełna kontekstów kulturowych, społecznych i historycznych, krążących w artystycznym środowisku anegdot i opowieści. Czytelnicy i czytelniczki raz po raz natrafiają w narracji badaczki na „znajome” nazwiska, wywołujące poruszenie i poczucie oczekiwania na usłyszenie nostalgicznej historii lub soczystej plotki: dość wspomnieć Jerzego Wasowskiego, Kalinę Jędrusik, Irenę Kwiatkowską, Wiesława Gołasa, Barbarę Krafftównę, Agnieszkę Osiecką, Magdę Umer, Grzegorza Turnaua… Co ważne, sympatia, którą autorka darzy Przyborę, nie wpłynęła na zdarzające się ciągle jeszcze na rynku wydawniczym „cenzurowanie” treści. Obserwujemy bowiem postać Starszego Pana B z wielu perspektyw (inaczej wszak opowiadają o nim współpracownicy i współpracowniczki, inaczej partnerki, inaczej bliscy przyjaciele; innego Przyborę zapamiętali widzowie sceny kabaretowej, inaczej zapamiętany został za sprawą prywatnych korespondencji). Owa ludzka wielowymiarowość została w moim uznaniu bardzo udanie przedstawiona przez Wilczek-Krupę – to chyba czyni książkę tak interesującą.
Literatura:
Wilczek-Krupa Maria [biogram]. Dostęp: https://www.amuz.krakow.pl/wydzialy/wydzial-i-tworczosci-interpretacji-i-edukacji-muzycznej/katedra-teorii-i-interpretacji-dziela-muzycznego/pracownicy/dr-maria-wilczek-krupa/
„Wszystkie tajemnice Jeremiego Przybory”. Dostęp: https://www.pap.pl/aktualnosci/wszystkie-tajemnice-jeremiego-przy
„Żuan Don”. Jeremi Przybora - jego pojemne serce i rodzinne tajemnice. Dostęp: https://www.polskieradio.pl/8/404/artykul/3284121,zuan-don-jeremi-przybora-jego-pojemne-serce-i-rodzinne-tajemnice
Maria Wilczek-Krupa: „Żuan Don. Biografia Jeremiego Przybory”. Wydawnictwo Znak. Kraków 2023.
| Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego. Zrealizowano przy wsparciu Fundacji Otwarty Kod Kultury. |
 |
 |