ISSN 2658-1086
'KONIECZNOŚCI MEGO JA' (JÓZEF OLEJNICZAK: 'WITOLD GOMBROWICZ. JA!')
HISTORIA CZY HISTORIE (LITERATURY)? (JOANNA MAJ: 'NOWE HISTORIE LITERATURY')
GABINETOWA ETNOGRAFIA GREKÓW (BARBARA SZUBERT: 'STAROŻYTNA ARABIA W ŚWIETLE ŹRÓDEŁ GRECKICH')
NAUKOWE ŚLEDZTWO W SPRAWIE KULTU JUNGA (SONU SHAMDASANI: 'KULTOWE FIKCJE')
W POSZUKIWANIU POZYTYWNEJ ADAPTACJI W RODZINIE (ELŻBIETA PIEŃKOWSKA: 'RODZINA WOBEC SEKSUALNOŚCI DZIECKA Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ')
A
A
A
Nic nie jest bardziej stałe niż zmiana. To aforystyczne sformułowanie można uznać za skrótowe, acz wyczerpujące podsumowanie rozwojowego podejścia do życia rodziny. Choć stabilność w rodzinie daje jej członkom poczucie bezpieczeństwa, niezbędne do indywidualnego funkcjonowania, zmiany w otoczeniu i strukturze samej rodziny powodują stałą konieczność przystosowywania. Jedną z istotniejszych zmian w strukturze rodziny jest przyjście na świat pierwszego dziecka. Narodziny każdego kolejnego dziecka także stanowią oczywisty powód zmian w zakresie sposobu przystosowania do sytuacji życiowej. Podobne wymaganie redefinicji sposobu funkcjonowania rodziny wiąże się ze zmianami rozwojowymi u dzieci. Rozwój obejmuje wiele sfer funkcjonowania człowieka, zaś seksualność zajmuje wśród nich istotne miejsce. Chociaż towarzyszenie w rozwoju seksualności dziecka jest dla wielu rodziców wyzwaniem.
Elżbieta Pieńkowska pochyla się w swojej monografii nad sytuacją, w której rodzina adaptuje się, a potem towarzyszy rozwojowi dziecka z niepełnosprawnością intelektualną. Autorka analizuje zwłaszcza te typy niepełnosprawności intelektualnej, które wedle nomenklatury psychopatologicznej określa się jako lekkie i umiarkowane. Monografię otwierają rozdziały poświęcone charakterystyce środowiska rodzinnego, z uwzględnieniem procesu rozwoju stylu wychowawczego rodziców wobec dziecka z niepełnosprawnością intelektualną w rodzinie. Pieńkowska pokazuje, że kształtowanie stylu jest zależne od interakcji czynników środowiskowych, cech funkcjonowania dziecka z niepełnosprawnością, właściwości rodziców i sposobu interpretacji poznawczej sytuacji rodziny. Takie ujęcie ma implikacje praktyczne i etyczne. W pracy z rodziną sprawującą opiekę nad dzieckiem z niepełnosprawnością intelektualną lub w towarzyszeniu ważne jest zindywidualizowane podejście. Podejście pełne zrozumienia, że subiektywne interpretacje rodziców mogą być pozornie niedopasowane do obiektywnego kształtu sytuacji rodzinnej, zwłaszcza widzianej oczyma niezaangażowanego obserwatora. Jednak to właśnie te subiektywne interpretacje odgrywają istotną rolę w wyznaczaniu podejścia rodziców do dziecka i są powodowane reakcjami zwrotnymi samego dziecka. Etyczny postulat, jaki można wywieść z tego podejścia odnosi się do powstrzymywania łatwej drogi obwiniania rodziców za nieadekwatne reagowanie. Warto mieć świadomość, że mierzą się oni z poważnym wyzwaniem, stając się opiekunami dziecka z niepełnosprawnością intelektualną.
Kolejne fragmenty monografii są poświęcone rozwojowi seksualnego na przestrzeni życia. Autorka dyskutuje także stan wiedzy na temat rozwoju seksualnego dziecka z niepełnosprawnością intelektualną. Dokonuje tej analizy w trzech perspektywach: rodzinnej, indywidualnej i makrospołecznej. Kreśli na tle rozważań model pięciu typów postaw wobec seksualności dziecka (także dziecka z niepełnosprawnością intelektualną), wynikających z przecięcia dwóch wymiarów: aktywność vs. bierność wobec seksualności oraz odrzucenie vs. koncentracja na seksualności. Jako postawę właściwą autorka wskazuje tę charakteryzującą się zbalansowanymi poziomami aktywności i koncentracji na seksualności. Postawa aktywna i silnie skoncentrowana na seksualności została określona jako erotyzująca. Postawa wyrażająca odrzucenie seksualności połączone z aktywnością rodzica to postawa eliminująca. Postawa przyzwalająca obejmuje koncentrację na seksualności połączoną z biernością wobec seksualności. Wreszcie, postawa unikająca stanowi połączenie odrzucenia seksualności z biernością wobec seksualności. Poza postawą właściwą każda ma pewne mankamenty, mogące tworzyć utrudnione środowisko rozwoju seksualnego dla dziecka. Wśród tych utrudnień znajdą się z jednej strony nadmierna tabuizacja seksualności (postawa unikająca), karanie za zachowania seksualne, nawet jeśli wynikają one z normalnej trajektorii rozwojowej (postawa eliminująca), podawanie potocznych informacji o seksualności w sposób bezkrytyczny (postawa erotyzująca) czy uznanie woli dziecka za jedyne kryterium przekazywania wiedzy (postawa przyzwalająca). Pieńkowska pokazuje, że postawy te zależą od własnego podejścia do seksualności prezentowanego przez rodzica.
W części empirycznej publikacji autorka pokazuje wyniki przeprowadzonych wśród rodzin dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim i umiarkowanym badań, w których poszukuje uwarunkowań postaw wobec seksualności dziecka. Badania te pokazują m.in., że: płeć dziecka nie wiąże się istotnie ze postawą wobec seksualności, choć postawy matek są częściej eliminująco-unikające; postawy wobec seksualności dziecka wiążą się z charakterystyka stylu rodzicielskiego; postawy właściwe współwystępują z demokratycznym, ciepłym stosunkiem rodzica wobec dziecka. Badania mają pewne ograniczenia, m.in. niską liczebność próby. Można je zatem uznać za wstępne doniesienia na tym obszarze tematycznym. Choć wstępne, są jednak bardzo cenne. Rodząca się świadomość konieczności wsparcia dziecka z niepełnosprawnością intelektualną w realizacji rozwoju jego seksualności wymaga analiz, które mogą pokazać, jakie strategie rodzicielskie stanowią rzeczywiste wsparcie tego rozwoju. Dość zauważyć, iż łatwo byłoby znaleźć uzasadnienie dla unikającego wzorca ustosunkowania wobec seksualności dziecka z niepełnosprawnością intelektualną. Pytanie jednak, czy ta łatwość przekłada się na skuteczność – na przykład na ukształtowanie u osoby cierpiącej z powodu obniżonych zdolności poznawczych bazowego poziomu kontroli swoich zachowań seksualnych, by osoba ta mogła uchronić się przed społeczną ekspozycją i stygmatyzacją (w wypadku zachowań seksualnych realizowanych wobec innych osób) lub przemocą seksualną.
Monografia Elżbiety Pieńkowskiej jest ważną pozycją zwłaszcza dla osób pracujących z rodzinami i z osobami z niepełnosprawnością intelektualną. Można ją uznać za obowiązkową lekturę dla pracowników środowiskowych domów samopomocy, prowadzących warsztaty terapii zajęciowej, nauczycieli i wychowawców szkół życia i szkół specjalnych. Publikacja jest źródłem rzetelnej wiedzy, ale i nadziei. W wynikach badań i przytoczonych sprawozdaniach innych autorów często doszukamy się informacji, że rozwój seksualny dziecka z niepełnosprawnością intelektualną może toczyć się w sposób zbliżony do dzieci funkcjonujących w normie intelektualnej. Nie znaczy to, że towarzyszenie w tym rozwoju jest łatwiejsze, ale pozwala unikać katastrofizowania. Nic bardziej nie pomaga w towarzyszeniu w rozwoju tej delikatnej sfery życia człowieka niż autentyczność. Nic bardziej nie pęta autentyczności niż lęk. Prezentowana monografia pozwala ten lęk zobiektywizować i ujarzmić.
Elżbieta Pieńkowska pochyla się w swojej monografii nad sytuacją, w której rodzina adaptuje się, a potem towarzyszy rozwojowi dziecka z niepełnosprawnością intelektualną. Autorka analizuje zwłaszcza te typy niepełnosprawności intelektualnej, które wedle nomenklatury psychopatologicznej określa się jako lekkie i umiarkowane. Monografię otwierają rozdziały poświęcone charakterystyce środowiska rodzinnego, z uwzględnieniem procesu rozwoju stylu wychowawczego rodziców wobec dziecka z niepełnosprawnością intelektualną w rodzinie. Pieńkowska pokazuje, że kształtowanie stylu jest zależne od interakcji czynników środowiskowych, cech funkcjonowania dziecka z niepełnosprawnością, właściwości rodziców i sposobu interpretacji poznawczej sytuacji rodziny. Takie ujęcie ma implikacje praktyczne i etyczne. W pracy z rodziną sprawującą opiekę nad dzieckiem z niepełnosprawnością intelektualną lub w towarzyszeniu ważne jest zindywidualizowane podejście. Podejście pełne zrozumienia, że subiektywne interpretacje rodziców mogą być pozornie niedopasowane do obiektywnego kształtu sytuacji rodzinnej, zwłaszcza widzianej oczyma niezaangażowanego obserwatora. Jednak to właśnie te subiektywne interpretacje odgrywają istotną rolę w wyznaczaniu podejścia rodziców do dziecka i są powodowane reakcjami zwrotnymi samego dziecka. Etyczny postulat, jaki można wywieść z tego podejścia odnosi się do powstrzymywania łatwej drogi obwiniania rodziców za nieadekwatne reagowanie. Warto mieć świadomość, że mierzą się oni z poważnym wyzwaniem, stając się opiekunami dziecka z niepełnosprawnością intelektualną.
Kolejne fragmenty monografii są poświęcone rozwojowi seksualnego na przestrzeni życia. Autorka dyskutuje także stan wiedzy na temat rozwoju seksualnego dziecka z niepełnosprawnością intelektualną. Dokonuje tej analizy w trzech perspektywach: rodzinnej, indywidualnej i makrospołecznej. Kreśli na tle rozważań model pięciu typów postaw wobec seksualności dziecka (także dziecka z niepełnosprawnością intelektualną), wynikających z przecięcia dwóch wymiarów: aktywność vs. bierność wobec seksualności oraz odrzucenie vs. koncentracja na seksualności. Jako postawę właściwą autorka wskazuje tę charakteryzującą się zbalansowanymi poziomami aktywności i koncentracji na seksualności. Postawa aktywna i silnie skoncentrowana na seksualności została określona jako erotyzująca. Postawa wyrażająca odrzucenie seksualności połączone z aktywnością rodzica to postawa eliminująca. Postawa przyzwalająca obejmuje koncentrację na seksualności połączoną z biernością wobec seksualności. Wreszcie, postawa unikająca stanowi połączenie odrzucenia seksualności z biernością wobec seksualności. Poza postawą właściwą każda ma pewne mankamenty, mogące tworzyć utrudnione środowisko rozwoju seksualnego dla dziecka. Wśród tych utrudnień znajdą się z jednej strony nadmierna tabuizacja seksualności (postawa unikająca), karanie za zachowania seksualne, nawet jeśli wynikają one z normalnej trajektorii rozwojowej (postawa eliminująca), podawanie potocznych informacji o seksualności w sposób bezkrytyczny (postawa erotyzująca) czy uznanie woli dziecka za jedyne kryterium przekazywania wiedzy (postawa przyzwalająca). Pieńkowska pokazuje, że postawy te zależą od własnego podejścia do seksualności prezentowanego przez rodzica.
W części empirycznej publikacji autorka pokazuje wyniki przeprowadzonych wśród rodzin dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim i umiarkowanym badań, w których poszukuje uwarunkowań postaw wobec seksualności dziecka. Badania te pokazują m.in., że: płeć dziecka nie wiąże się istotnie ze postawą wobec seksualności, choć postawy matek są częściej eliminująco-unikające; postawy wobec seksualności dziecka wiążą się z charakterystyka stylu rodzicielskiego; postawy właściwe współwystępują z demokratycznym, ciepłym stosunkiem rodzica wobec dziecka. Badania mają pewne ograniczenia, m.in. niską liczebność próby. Można je zatem uznać za wstępne doniesienia na tym obszarze tematycznym. Choć wstępne, są jednak bardzo cenne. Rodząca się świadomość konieczności wsparcia dziecka z niepełnosprawnością intelektualną w realizacji rozwoju jego seksualności wymaga analiz, które mogą pokazać, jakie strategie rodzicielskie stanowią rzeczywiste wsparcie tego rozwoju. Dość zauważyć, iż łatwo byłoby znaleźć uzasadnienie dla unikającego wzorca ustosunkowania wobec seksualności dziecka z niepełnosprawnością intelektualną. Pytanie jednak, czy ta łatwość przekłada się na skuteczność – na przykład na ukształtowanie u osoby cierpiącej z powodu obniżonych zdolności poznawczych bazowego poziomu kontroli swoich zachowań seksualnych, by osoba ta mogła uchronić się przed społeczną ekspozycją i stygmatyzacją (w wypadku zachowań seksualnych realizowanych wobec innych osób) lub przemocą seksualną.
Monografia Elżbiety Pieńkowskiej jest ważną pozycją zwłaszcza dla osób pracujących z rodzinami i z osobami z niepełnosprawnością intelektualną. Można ją uznać za obowiązkową lekturę dla pracowników środowiskowych domów samopomocy, prowadzących warsztaty terapii zajęciowej, nauczycieli i wychowawców szkół życia i szkół specjalnych. Publikacja jest źródłem rzetelnej wiedzy, ale i nadziei. W wynikach badań i przytoczonych sprawozdaniach innych autorów często doszukamy się informacji, że rozwój seksualny dziecka z niepełnosprawnością intelektualną może toczyć się w sposób zbliżony do dzieci funkcjonujących w normie intelektualnej. Nie znaczy to, że towarzyszenie w tym rozwoju jest łatwiejsze, ale pozwala unikać katastrofizowania. Nic bardziej nie pomaga w towarzyszeniu w rozwoju tej delikatnej sfery życia człowieka niż autentyczność. Nic bardziej nie pęta autentyczności niż lęk. Prezentowana monografia pozwala ten lęk zobiektywizować i ujarzmić.
Elżbieta Pieńkowska: „Rodzina wobec seksualności dziecka z niepełnosprawnością intelektualną”. Wydawnictwo Difin. Warszawa 2021.
| Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego. Zrealizowano przy wsparciu Fundacji Otwarty Kod Kultury. |
 |
 |